Η αλλαγή της ώρας κάθε άνοιξη και φθινόπωρο εξακολουθεί να εφαρμόζεται στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, παρότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε το 2019 υπέρ της κατάργησής της.

Πίσω από αυτή την απόφαση κρύβονται πολύπλοκοι παράγοντες, που αφορούν όχι μόνο τον συγχρονισμό των κρατών-μελών, αλλά και τις επιδράσεις της αλλαγής ώρας στην ανθρώπινη υγεία.

Η βιολογία του χρόνου: πώς επηρεάζεται το σώμα

Η μετάβαση στη θερινή ή χειμερινή ώρα αλλάζει προσωρινά τον βιολογικό ρυθμό του οργανισμού.
Το εσωτερικό μας ρολόι, γνωστό ως κιρκαδικός ρυθμός, ρυθμίζει το πότε κοιμόμαστε, πότε ξυπνάμε, και πότε παράγουμε ορμόνες όπως η μελατονίνη και η κορτιζόλη.

Η αιφνίδια αλλαγή φωτός και χρόνου προκαλεί:

• Δυσκολία ύπνου και αίσθημα κόπωσης τις πρώτες ημέρες.

• Αύξηση των επιπέδων στρες, εξαιτίας του αποσυγχρονισμού με το φυσικό φως.

• Μελέτες δείχνουν αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων και των εμφραγμάτων τις πρώτες ημέρες μετά την αλλαγή της ώρας.

Ο οργανισμός χρειάζεται 3–7 ημέρες για να προσαρμοστεί πλήρως — ένας χρόνος που για άτομα με προβλήματα ύπνου ή χρόνιο στρες μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερος.

Οι κοινωνικές επιπτώσεις: κόπωση, παραγωγικότητα και ψυχολογία

Πέρα από τη βιολογία, οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι επίσης σημαντικές.
Έρευνες δείχνουν ότι την εβδομάδα μετά την αλλαγή:

• Η παραγωγικότητα μειώνεται έως και 10 %,

• Η ευερεθιστότητα και τα επίπεδα άγχους αυξάνονται,

• Εμφανίζονται πιο συχνά διαταραχές διάθεσης και προβλήματα συγκέντρωσης.

Η καθημερινότητα «σύμφωνα με το ρολόι» — και όχι με τον φυσικό κύκλο φωτός — μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο απορρυθμισμό, ειδικά σε άτομα που εργάζονται σε βάρδιες ή έχουν μικρά παιδιά.

Γιατί δεν καταργήθηκε τελικά η αλλαγή ώρας

Το 2019, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε κατ’ αρχήν να τερματίσει την εποχική αλλαγή ώρας.
Ωστόσο, η εφαρμογή της ρύθμισης ανεστάλη επ’ αόριστον, καθώς:

1. Τα κράτη-μέλη δεν κατέληξαν σε κοινή ώρα αναφοράς (θερινή ή χειμερινή).

2. Υπήρχαν φόβοι ότι η έλλειψη συντονισμού θα διέσπαγε τις εμπορικές, αεροπορικές και τηλεπικοινωνιακές υποδομές.

3. Οι μεταγενέστερες έρευνες για την υγεία δεν έδωσαν ομόφωνο συμπέρασμα: κάποιες τόνιζαν τα οφέλη της θερινής ώρας για τη διάθεση και τη βιταμίνη D, ενώ άλλες επισήμαιναν τις βραχυπρόθεσμες βιολογικές επιβαρύνσεις.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άφησε ανοιχτό το ζήτημα, επισημαίνοντας ότι η τελική απόφαση θα ληφθεί όταν υπάρξει επιστημονική και πολιτική συναίνεση για τις επιπτώσεις στην υγεία και στην οικονομία.

Μεταβαλλόμενες έρευνες: το δίλημμα φωτός και ύπνου

Τα τελευταία χρόνια, ορισμένες μελέτες αμφισβητούν την ανάγκη πλήρους κατάργησης.
Έρευνες του Πανεπιστημίου Οξφόρδης και του LSE δείχνουν ότι:

• Οι άνθρωποι εκτίθενται περισσότερο στο φυσικό φως το απόγευμα με τη θερινή ώρα, κάτι που ενισχύει τη διάθεση και τη βιταμίνη D.

• Οι ψυχολόγοι σημειώνουν λιγότερα περιστατικά εποχικής κατάθλιψης τους μήνες με περισσότερη απογευματινή ηλιοφάνεια.

• Από την άλλη πλευρά, οι ειδικοί του ύπνου προειδοποιούν ότι η χρόνια έλλειψη ύπνου από την αργοπορημένη έκκριση μελατονίνης μπορεί να έχει μακροπρόθεσμο καρδιομεταβολικό κόστος.

Έτσι, το ζήτημα δεν είναι απλώς τεχνικό· είναι υγειονομικό και κοινωνικό — μια ισορροπία ανάμεσα στο φως, τον ύπνο και τον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Τι μπορούμε να κάνουμε για ομαλότερη προσαρμογή

• Προετοιμάστε τον οργανισμό σας σταδιακά, πηγαίνοντας για ύπνο 15 λεπτά νωρίτερα κάθε βράδυ πριν την αλλαγή.

• Περάστε περισσότερο χρόνο στο φυσικό φως το πρωί, για να επανασυγχρονίσετε το βιολογικό ρολόι.

• Περιορίστε την καφεΐνη και τις οθόνες μετά τις 20:00.

• Μην πιέζετε τον εαυτό σας: χρειάζονται μερικές ημέρες για να επανέλθει πλήρως ο οργανισμός.