Η λιπάση είναι ένα ένζυμο ζωτικής σημασίας για την πέψη των λιπών.

Παράγεται κυρίως από το πάγκρεας και απελευθερώνεται στο λεπτό έντερο, όπου βοηθά στη διάσπαση των λιπαρών ουσιών σε μικρότερα μόρια, ώστε να απορροφηθούν από το σώμα.

Η μέτρηση των επιπέδων λιπάσης στο αίμα αποτελεί βασικό δείκτη για την κατάσταση του παγκρέατος, και ειδικά για τη διάγνωση της οξείας ή χρόνιας παγκρεατίτιδας.

Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε:

• Τι είναι και η παγκρεατική λιπάση

• Οι φυσιολογικές τιμές

• Τι σημαίνει αυξημένη ή χαμηλή λιπάση

• Η σχέση λιπάσης με την αμυλάση

• Ποιες τροφές επηρεάζουν τα επίπεδα

• Τι υποδηλώνει η συνύπαρξη αυξημένης αμυλάσης και λιπάσης

Τι είναι η λιπάση;

Η λιπάση είναι ένα υδρολυτικό ένζυμο που συμμετέχει στην πέψη των τριγλυκεριδίων, τα οποία αποτελούν τη βασική μορφή των διατροφικών λιπών.

Η κύρια μορφή λιπάσης στο ανθρώπινο σώμα είναι η παγκρεατική λιπάση, που εκκρίνεται από το εξωκρινές τμήμα του παγκρέατος και ενεργοποιείται στο δωδεκαδάκτυλο, με τη βοήθεια των χολικών αλάτων και άλλων συμπαραγόντων.

Υπάρχουν και άλλες μορφές λιπάσης στον οργανισμό, όπως:

• Γλωσσική λιπάση: εκκρίνεται από τους σιελογόνους αδένες.

• Γαστρική λιπάση: παράγεται στο στομάχι και δρα κυρίως στα βρέφη.

• Λιπάση λιποπρωτεϊνών (LPL): ρυθμίζει τη μεταφορά των λιπών στο αίμα.

• Επαδική λιπάση: δρα στο ήπαρ.

Ωστόσο, η λιπάση που εξετάζεται σε αιματολογικές εξετάσεις είναι η παγκρεατική λιπάση, και τα επίπεδά της σχετίζονται άμεσα με την υγεία του παγκρέατος.

Φυσιολογικές τιμές λιπάσης

Οι φυσιολογικές τιμές λιπάσης στο αίμα διαφέρουν ελαφρώς ανάλογα με το εργαστήριο και τις μεθόδους μέτρησης, αλλά γενικά κυμαίνονται στα εξής επίπεδα:

• Ενήλικες: 10 – 140 U/L (μονάδες ανά λίτρο)

• Παιδιά: 5 – 110 U/L

Αυτές οι τιμές μπορεί να διαφέρουν ελαφρά ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την κατάσταση νηστείας ή τη χρήση ορισμένων φαρμάκων.

Αυξημένη λιπάση – Τι δείχνει;

Η αύξηση της στο αίμα συνδέεται συχνότερα με οξεία παγκρεατίτιδα, μια φλεγμονώδη κατάσταση του παγκρέατος.

Σε περιπτώσεις οξείας παγκρεατίτιδας, τα επίπεδα λιπάσης μπορεί να υπερβούν και τις 3–5 φορές τη φυσιολογική τιμή.

Άλλες αιτίες  περιλαμβάνουν:

• Χρόνια παγκρεατίτιδα

• Παγκρεατική ψευδοκύστη

• Καρκίνος παγκρέατος

• Κοιλιακό τραύμα

• Χολόλιθοι

• Νεφρική ανεπάρκεια

• Πεπτικό έλκος με διάτρηση

• Χορήγηση ορισμένων φαρμάκων (π.χ. οπιούχα, θειαζίδες, αναστολείς ΜΕΑ)

Η αύξηση της λιπάσης εμφανίζεται περίπου 4–8 ώρες μετά την έναρξη της φλεγμονής και παραμένει αυξημένη για 8–14 ημέρες.

Αυξημένη αμυλάση και λιπάση μαζί

Η συνύπαρξη αυξημένης αμυλάσης και λιπάσης ενισχύει την υποψία παγκρεατίτιδας, αλλά δεν είναι πάντα καθοριστική.

Η αμυλάση ανεβαίνει ταχύτερα αλλά επιστρέφει νωρίτερα στο φυσιολογικό, ενώ η λιπάση παραμένει αυξημένη για περισσότερες ημέρες.

Οι δύο δείκτες ερμηνεύονται σε συνδυασμό, και η λιπάση θεωρείται πιο ειδική για το πάγκρεας.

Χαμηλή λιπάση – είναι ανησυχητικό;

Η χαμηλή λιπάση είναι πολύ λιγότερο συχνή και συνήθως δεν προκαλεί άμεσα συμπτώματα. Ωστόσο, μπορεί να υποδεικνύει:

• Μακροχρόνια βλάβη του παγκρέατος, π.χ. σε χρόνια παγκρεατίτιδα

• Κυστική ίνωση

• Παντελή ανεπάρκεια εξωκρινούς παγκρέατος

• Υποθρεψία ή δυσαπορρόφηση

• Ανεπάρκεια παραγωγής παγκρεατικών ενζύμων (π.χ. σε ηλικιωμένους)

Σε κάθε περίπτωση, τα χαμηλά επίπεδα  πρέπει να ερμηνεύονται σε συνδυασμό με άλλα κλινικά και εργαστηριακά ευρήματα.

Λιπάση και τροφές – Επηρεάζονται τα επίπεδα;

Τα επίπεδα της λιπάσης στο αίμα δεν επηρεάζονται άμεσα από την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών. Ωστόσο, η συχνή κατανάλωση λιπαρών τροφών μπορεί να επιβαρύνει το πάγκρεας, ιδίως όταν υπάρχουν ήδη προβλήματα πέψης ή ιστορικό παγκρεατίτιδας.

Ορισμένες τροφές βοηθούν την ενζυμική λειτουργία του οργανισμού και ενισχύουν την πέψη:

✅ Τροφές που βοηθούν τη λειτουργία της λιπάσης:

• Παπάγια και ανανάς (περιέχουν πεπτικά ένζυμα)

• Γιαούρτι με προβιοτικά

• Φυτικά λίπη (π.χ. ελαιόλαδο) σε μέτρο

• Ωμά λαχανικά και φρούτα

• Φυτικά ένζυμα (σε μορφή συμπληρωμάτων, όταν υπάρχει ανάγκη)

❌ Τροφές που κουράζουν το πάγκρεας:

• Τηγανητά και trans λιπαρά

• Επεξεργασμένα αλλαντικά

• Υπερβολικά ζωικά λίπη

• Αλκοόλ

• Ζάχαρη και επεξεργασμένοι υδατάνθρακες

Αμυλάση και λιπάση – Ποια η διαφορά;

Η αμυλάση είναι ένζυμο που διασπά το άμυλο (υδατάνθρακες), ενώ η λιπάση διασπά τα λίπη.

Και τα δύο ένζυμα παράγονται κυρίως από το πάγκρεας και συμμετέχουν στην πέψη. Η διαφορά τους έγκειται στον στόχο της δράσης τους.

• Αμυλάση: Υδατάνθρακες → Μαλτόζη / Γλυκόζη

• Λιπάση: Τριγλυκερίδια → Γλυκερόλη + Λιπαρά οξέα

Και οι δύο δείκτες εξετάζονται όταν υπάρχει υποψία παγκρεατικής δυσλειτουργίας, αλλά η λιπάση είναι πιο ειδική για το πάγκρεας, ενώ η αμυλάση μπορεί να αυξηθεί και σε άλλες καταστάσεις (π.χ. παρωτίτιδα, νεφρική ανεπάρκεια).

Παγκρεατική λιπάση –Ο σημαντικότερος δείκτης

Η παγκρεατική λιπάση θεωρείται το βασικό διαγνωστικό εργαλείο για παθήσεις του παγκρέατος. Σε κάθε περίπτωση οξείας κοιλιακής κρίσης ή ύποπτου πόνου στο επιγάστριο, η μέτρηση της  βοηθά στη διάγνωση:

• Οξείας παγκρεατίτιδας (η πιο συχνή χρήση)

• Χρόνιας παγκρεατίτιδας

• Κακοήθειας παγκρέατος

• Ενζυμικής ανεπάρκειας

Η τιμή της  αξιολογείται πάντα μαζί με την κλινική εικόνα, την CRP, τη λευκοκυττάρωση και απεικονιστικές εξετάσεις (υπέρηχος, αξονική τομογραφία).

Συμπεράσματα

Η λιπάση είναι ένας πολύτιμος δείκτης για την υγεία του παγκρέατος και την ποιότητα της πέψης. Οι φυσιολογικές της τιμές υποδεικνύουν ομαλή λειτουργία, ενώ οι παθολογικές αυξομειώσεις σχετίζονται με παγκρεατικές και γαστρεντερικές διαταραχές.

Η αυξημένη απαιτεί προσοχή, καθώς μπορεί να υποδεικνύει φλεγμονή ή άλλη παθολογία του παγκρέατος. Αντίστοιχα, η χαμηλή λιπάση συνδέεται με ανεπάρκεια και δυσαπορρόφηση.

Η σωστή διατροφή, η αποχή από το αλκοόλ και η τακτική ιατρική παρακολούθηση είναι τα καλύτερα μέσα για την υποστήριξη της παγκρεατικής λειτουργίας και τη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων.

Προσοχή: Η ερμηνεία των τιμών πρέπει να γίνεται πάντοτε από γιατρό, με βάση τα συνολικά ευρήματα.