Η κοινωνιοπάθεια είναι μια διαταραχή προσωπικότητας που εντάσσεται στο φάσμα των αντικοινωνικών διαταραχών.

Χαρακτηρίζεται από αντικοινωνική συμπεριφορά, έλλειψη ενσυναίσθησης και αδυναμία δημιουργίας σταθερών σχέσεων.

Παρά τις παρανοήσεις που συχνά συνοδεύουν τον όρο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνιοπάθειας, τα συμπτώματά της, τις διαφορές της από την ψυχοπάθεια, και τις μεθόδους θεραπείας που μπορούν να βοηθήσουν τους κοινωνιοπαθείς να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.

Τι είναι η κοινωνιοπάθεια;

Η κοινωνιοπάθεια ή αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας είναι μια ψυχική κατάσταση στην οποία ένα άτομο έχει χρόνια αντικοινωνική συμπεριφορά και παραβιάζει τους κοινωνικούς κανόνες χωρίς αίσθημα ενοχής ή τύψεων.

Οι κοινωνιοπαθείς συχνά αδυνατούν να κατανοήσουν ή να νοιαστούν για τα συναισθήματα των άλλων. Αυτό οδηγεί σε ανάρμοστη και βίαιη συμπεριφορά, με τάση εκμετάλλευσης και χειραγώγησης των γύρω τους. παρατηρείται πολύ συχνότερα στους άντρες παρά στις γυναίκες.

Σύμφωνα με μελέτες, η διαταραχή εμφανίζεται στο περίπου 3% του ανδρικού πληθυσμού, ενώ στις γυναίκες το ποσοστό κυμαίνεται στο 1%. Αυτή η διαφορά μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως η διαφορετική κοινωνική πίεση και τα μοτίβα επιθετικότητας μεταξύ των δύο φύλων​.

Σε πληθυσμούς σωφρονιστικών ιδρυμάτων, το ποσοστό ατόμων με κοινωνιοπάθεια είναι ακόμη υψηλότερο, με τους άντρες να υπερτερούν σημαντικά. Παράλληλα, η κοινωνιοπάθεια συνδέεται με μεγαλύτερη τάση για παραβατικότητα, η οποία ιστορικά καταγράφεται σε υψηλότερα επίπεδα στους άντρες

Χαρακτηριστικά κοινωνιοπαθή

Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός κοινωνιοπαθή είναι τα εξής:

• Αντικοινωνική συμπεριφορά: Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της κοινωνιοπάθειας είναι η τάση του ατόμου να αγνοεί τους κοινωνικούς κανόνες και τους νόμους. Αυτά τα άτομα είναι συχνά εμπλεκόμενα σε παράνομες ή ανήθικες δραστηριότητες, χωρίς να νιώθουν τύψεις για τις πράξεις τους.
• Έλλειψη ενσυναίσθησης: Οι κοινωνιοπαθείς δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ή να βιώσουν συναισθήματα, όπως λύπη ή χαρά, που προέρχονται από τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων. Η ενσυναίσθηση τους είναι ελάχιστη ή ανύπαρκτη.
• Ψεύδη και χειραγώγηση: Οι κοινωνιοπαθείς χρησιμοποιούν συχνά το ψέμα ως μέσο για να επιτύχουν τους στόχους τους. Η χειραγώγηση των άλλων είναι επίσης σύνηθες χαρακτηριστικό τους, καθώς προσπαθούν να αποκτήσουν το πάνω χέρι σε οποιαδήποτε κατάσταση.
• Επιθετικότητα: Συχνά είναι βίαιοι και επιθετικοί, ιδιαίτερα όταν κάποιος τους εμποδίζει ή όταν τα σχέδιά τους αποτυγχάνουν. Αυτό μπορεί να εκφραστεί μέσα από σωματική βία ή ψυχολογική κακοποίηση.
• Επιπόλαιες και ασταθείς σχέσεις: Οι κοινωνιοπαθείς δυσκολεύονται να δημιουργήσουν υγιείς και σταθερές σχέσεις. Η συναισθηματική αστάθεια και η αδυναμία τους να δεθούν με άλλους καθιστούν δύσκολο το χτίσιμο διαρκών σχέσεων.

Συμπτώματα κοινωνιοπάθειας

Η διάγνωση της κοινωνιοπάθειας απαιτεί παρακολούθηση συγκεκριμένων συμπτωμάτων που συνήθως εκδηλώνονται από νεαρή ηλικία.

Τα πιο κοινά συμπτώματα είναι:

• Αντικοινωνική συμπεριφορά από την παιδική ηλικία: Πολλά άτομα που αργότερα διαγιγνώσκονται με κοινωνιοπάθεια, δείχνουν σημάδια διαταραχής από την παιδική ή εφηβική ηλικία. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει εχθρότητα, βία προς ζώα ή άτομα, και σοβαρή παραβατικότητα.
• Έλλειψη ενσυναίσθησης: Κύριο σύμπτωμα είναι η αδυναμία να κατανοήσουν ή να ενδιαφερθούν για τα συναισθήματα άλλων ανθρώπων. Δεν μπορούν να συνδεθούν με τον πόνο ή τη χαρά των άλλων, γεγονός που τους καθιστά ανίκανους να σχηματίσουν βαθιές σχέσεις.
• Συχνή παραβίαση των κοινωνικών κανόνων: Η παραβίαση νόμων, η συμμετοχή σε παραβατικές πράξεις και η αδιαφορία για τις συνέπειες είναι συχνά συμπτώματα της κοινωνιοπάθειας.
• Αδυναμία να διατηρήσουν σταθερή εργασία ή σχέσεις: Οι κοινωνιοπαθείς συχνά δυσκολεύονται να παραμείνουν σε μια δουλειά ή να διατηρήσουν μακροχρόνιες σχέσεις λόγω της απουσίας αίσθησης ευθύνης.

Κοινωνιοπάθεια vs Ψυχοπάθεια

Μια συχνή σύγχυση που προκύπτει είναι η διαφορά μεταξύ κοινωνιοπάθειας και ψυχοπάθειας. Παρόλο που οι δύο αυτές διαταραχές έχουν πολλά κοινά στοιχεία, υπάρχουν και σημαντικές διαφορές, οι οποίες είναι:

• Συναισθηματική σταθερότητα: Οι ψυχοπαθείς είναι συχνά πιο συναισθηματικά ψυχροί και ελεγχόμενοι σε σύγκριση με τους κοινωνιοπαθείς. Ενώ οι κοινωνιοπαθείς μπορεί να ενεργούν με βάση παρορμήσεις, οι ψυχοπαθείς είναι συνήθως πιο υπολογιστικοί και σχεδιάζουν τις πράξεις τους με ψυχραιμία.
• Σχέσεις: Οι κοινωνιοπαθείς δυσκολεύονται να δημιουργήσουν σταθερές σχέσεις, ενώ οι ψυχοπαθείς μπορούν να προσποιηθούν τη δημιουργία σχέσεων για να εκμεταλλευτούν τους άλλους.
• Συμπεριφορά: Οι κοινωνιοπαθείς είναι συχνά πιο απρόβλεπτοι και παρορμητικοί. Οι ψυχοπαθείς, από την άλλη, είναι πιο μεθοδικοί στις ενέργειές τους και παρουσιάζουν ένα πιο «νορμάλ» πρόσωπο στην κοινωνία.
• Νόμος και κανόνες: Ενώ και οι δύο κατηγορίες έχουν ελάχιστο σεβασμό για τους κοινωνικούς κανόνες, οι ψυχοπαθείς είναι καλύτεροι στο να κρύβουν τις αντικοινωνικές τους τάσεις, συχνά ζώντας σε μια φαινομενικά φυσιολογική κοινωνική ζωή.

Θεραπεία κοινωνιοπάθειας

Η θεραπεία της κοινωνιοπάθειας είναι περίπλοκη, καθώς οι κοινωνιοπαθείς σπάνια αναζητούν βοήθεια από μόνοι τους. Η έλλειψη ενσυναίσθησης και η άρνηση των προβλημάτων τους, καθιστά δύσκολη την έναρξη θεραπείας. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποιες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της κατάστασης.

• Ψυχοθεραπεία: Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι μία από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της κοινωνιοπάθειας. Μέσω της CBT, οι κοινωνιοπαθείς μπορούν να μάθουν να αναγνωρίζουν τα αρνητικά μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς και να τα αντικαθιστούν με πιο υγιείς εναλλακτικές.
• Φαρμακευτική αγωγή: Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένο φάρμακο για την κοινωνιοπάθεια, φάρμακα όπως τα αντικαταθλιπτικά ή τα αντιψυχωσικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διαχείριση συνοδών συμπτωμάτων όπως η επιθετικότητα ή η κατάθλιψη.
• Ομαδική θεραπεία: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συμμετοχή σε ομαδική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους κοινωνιοπαθείς να αναπτύξουν δεξιότητες κοινωνικής αλληλεπίδρασης και να μάθουν από τις εμπειρίες άλλων.
• Κοινωνική αποκατάσταση: Η βοήθεια για την ένταξη του ατόμου σε κοινωνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της συμπεριφοράς και στη μείωση των αντικοινωνικών τάσεων.

Σχέσεις με έναν κοινωνιοπαθή

Η ύπαρξη σχέσης με έναν κοινωνιοπαθή, είτε πρόκειται για ρομαντική είτε για φιλική σχέση, είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Οι κοινωνιοπαθείς είναι χειριστικοί, ψεύδονται συχνά, και σπάνια νοιάζονται πραγματικά για τους άλλους.

Αν είστε σε σχέση με έναν κοινωνιοπαθή, είναι σημαντικό να γνωρίζετε τα χαρακτηριστικά τους και να θέτετε σαφή όρια.

Σε πολλές περιπτώσεις, είναι απαραίτητη η υποστήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, τόσο για τον ίδιο τον κοινωνιοπαθή όσο και για τους ανθρώπους που επηρεάζονται από τη συμπεριφορά του.

Τι δείχνουν οι κλινικές μελέτες;

Μέχρι σήμερα, οι κλινικές μελέτες που εξετάζουν τη θεραπεία της κοινωνιοπάθειας (αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας) δεν έχουν δείξει σαφείς και απόλυτες λύσεις.

Η κοινωνιοπάθεια, ως διαταραχή προσωπικότητας, είναι μια χρόνια και βαθιά ριζωμένη συμπεριφορική κατάσταση, γεγονός που καθιστά τη θεραπεία της εξαιρετικά δύσκολη. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες θεραπείες και παρεμβάσεις που έχουν αποδειχθεί ότι μπορούν να βοηθήσουν ορισμένα άτομα να διαχειριστούν τη συμπεριφορά τους.

Οι περισσότερες κλινικές μελέτες εστιάζουν στις εξής προσεγγίσεις:

• Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Έρευνες έχουν δείξει ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική σε κάποιο βαθμό για την αλλαγή συγκεκριμένων αντικοινωνικών μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς. Ο στόχος αυτής της θεραπείας είναι να βοηθήσει τους κοινωνιοπαθείς να κατανοήσουν πώς οι σκέψεις τους επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους και να αναπτύξουν πιο θετικούς τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς. Αν και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα εντυπωσιακά, ορισμένοι ασθενείς έχουν δείξει βελτιώσεις, κυρίως όσον αφορά την επιθετικότητα και την παρορμητικότητα.
• Φαρμακευτική αγωγή: Οι μελέτες δείχνουν ότι η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση συμπτωμάτων που σχετίζονται με την κοινωνιοπάθεια, όπως η επιθετικότητα, η ανησυχία ή η κατάθλιψη. Χρησιμοποιούνται συχνά αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά ή σταθεροποιητές της διάθεσης, αλλά δεν υπάρχουν φάρμακα που να θεραπεύουν την κοινωνιοπάθεια αυτή καθαυτή.
• Ομαδική θεραπεία: Αν και η ομαδική θεραπεία συχνά δεν συνιστάται για τους κοινωνιοπαθείς λόγω της τάσης τους να χειραγωγούν τους άλλους, σε ορισμένες περιπτώσεις έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία, ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Οι συμμετέχοντες μπορούν να μάθουν κοινωνικές δεξιότητες και να αναπτύξουν μεγαλύτερη κατανόηση για τις συνέπειες των πράξεών τους.

Αποτελέσματα κλινικών μελετών

Οι κλινικές μελέτες για την κοινωνιοπάθεια έχουν δείξει ότι, αν και η θεραπεία μπορεί να βελτιώσει ορισμένες συμπεριφορές, η πλήρης θεραπεία της κοινωνιοπάθειας είναι σπάνια. Οι λόγοι περιλαμβάνουν:

• Έλλειψη ενσυναίσθησης: Οι κοινωνιοπαθείς συχνά δεν αναγνωρίζουν ότι η συμπεριφορά τους είναι προβληματική, και ως εκ τούτου, δεν αναζητούν βοήθεια ή αποφεύγουν τη θεραπεία.
• Χρόνια φύση της διαταραχής: Η κοινωνιοπάθεια είναι διαταραχή προσωπικότητας και οι διαταραχές προσωπικότητας είναι γενικά πολύ δύσκολο να αλλάξουν, καθώς οι συμπεριφορές και οι μοτίβοι σκέψης είναι βαθιά ενσωματωμένα στην προσωπικότητα του ατόμου.
• Μείωση συμπτωμάτων με την ηλικία: Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ορισμένες μελέτες δείχνουν πως τα αντικοινωνικά χαρακτηριστικά μειώνονται φυσικά με την πάροδο του χρόνου, ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 40-50 ετών. Ωστόσο, αυτή η “βελτίωση” δεν οφείλεται σε θεραπεία αλλά σε αλλαγές που προκύπτουν από τη φυσιολογική γήρανση και τις αλλαγές στη ζωή του ατόμου.

Τι δεν έχουν αποδείξει οι μελέτες;

Οι μελέτες δεν έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η κοινωνιοπάθεια μπορεί να θεραπευτεί πλήρως.

Αντίθετα, οι θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση συγκεκριμένων συμπεριφορών και να μειώσουν τις συνέπειες της διαταραχής. Είναι πιο πιθανό να επιτευχθεί βελτίωση στην ποιότητα ζωής και στις σχέσεις του ατόμου, παρά πλήρης θεραπεία.

Σε γενικές γραμμές, η έρευνα δείχνει ότι η πρόοδος σε άτομα με κοινωνιοπάθεια εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η ένταση της διαταραχής, η προθυμία του ατόμου να συμμετάσχει στη θεραπεία, και η υποστήριξη από το περιβάλλον του.