Παγκόσμια, πάνω από 300 εκατομμύρια ενήλικοι και παιδιά ζουν με (ψυχωσική ή νευρωσική) κατάθλιψη. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ, η κατάθλιψη σήμερα καταλαμβάνει την πρώτη θέση από πλευράς συχνότητας των ψυχικών νοσημάτων. Εκτιμάται ότι στην Αμερική πάνω από 17,3 εκατ. ενήλικοι υποφέρουν από τη νόσο.

Πώς μιλάμε σε έναν άνθρωπο με κατάθλιψη; Ποιες εκφράσεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και ποιες πρέπει να αποφεύγουμε;

Γράφει ο καθηγητής Ψυχολογίας της Θρησκείας, Σπυρίδων Τσιτσίγκος

Titsigkos Spiridon — Dr. Σπυρίδων Κ. Τσιτσίγκος, MA, PhD, ThD. Τακτικός Καθηγητής Ψυχολογίας τής Θρησκείας, ΕΚΠΑ.

Με βάση την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (APA), κατάθλιψη ονομάζεται η ψυχική εκείνη διαταραχή που προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, αρνητικό τρόπο σκέψης και αρνητικές πράξεις (κοινωνική συμπεριφορά). Η κατάθλιψη δεν σημαίνει απλώς ή μόνο δυσθυμία, λύπη, μια απαισιόδοξη στάση για τη ζωή, ακεφιά ή αθυμία και μια άσχημη διάθεση που μπορεί να εκδηλώνεται με θυμό, εκνευρισμό, σύγχυση, προβλήματα μνήμης, κόπωση, διαταραχές στον ύπνο, στομαχική αναστάτωση, πονοκεφάλους, πόνους στην πλάτη ή σε άλλα μέρη του σώματος κ.λπ.

Συνήθη καταθλιπτικά συμπτώματα

Συνήθη συμπτώματα της κατάθλιψης είναι η παρατεταμένη μελαγχολία, η έλλειψη ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης (ανηδονία) ή η απόσυρση από τη ζωή γενικά, η αλλαγή στα πρότυπα επικοινωνίας με τους συνανθρώπους, στην υγιεινή και τον ύπνο, το αίσθημα κενού ή απελπισίας, η λύπη ή ο θυμός, το άγχος ή η ανησυχία, η εξασθένηση σκέψης, διάθεσης ομιλίας ή κίνησης, το αίσθημα αναξιότητας, αυτοκατηγορίας ή ενοχής, η αδυναμία συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων, η αμνησία, οι σκέψεις και η συζήτηση γύρω από τον θάνατο ή την αυτοκτονία.

Στο παρόν άρθρο δεν θα ασχοληθούμε με τα αίτια, τα είδη και τη θεραπεία της κατάθλιψης. Αν και το σημαντικότερο σε αυτή την ψυχική πάθηση είναι να είμαστε καλοί ακροατές και όχι ομιλητές, θα αναφερθούμε επιγραμματικά στο πώς μπορούμε να μιλάμε (ή να αποφεύγουμε) σε έναν συγγενή, φίλο ή γνωστό μας που πάσχει από κατάθλιψη. Άλλωστε, η υποστηρικτικότητα ή η βοήθεια στον πάσχοντα συνάνθρωπό μας είναι το κατεξοχήν ανθρώπινο στοιχείο μας. Ωστόσο, αυτά που ακολουθούν ας μη θεωρηθούν ως θεραπεία της κατάθλιψης, γιατί η κατάθλιψη συνήθως συνοδεύεται και από άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα, τα οποία την επιδεινώνουν (Choi, 1996) και, ως εκ τούτου, οποιοσδήποτε λόγος μας απλά μπορεί να χρησιμεύει μόνο για τα αρχικά της (ελαφρά) στάδια. Γενικά, πάντως, θα πρέπει να προσέχουμε τον καταθλιπτικό συνάνθρωπό μας να τρέφεται υγιεινά με βιταμίνες, να ασκείται όσο μπορεί, να κοιμάται καλά και να αποφεύγει το αλκοόλ.

Πώς μιλάμε σε έναν άνθρωπο με κατάθλιψη;

Παρατίθενται προτάσεις που θα πρέπει να έχουμε υπόψη όταν απευθυνόμαστε σε ένα καταθλιπτικό άτομο.

Ενσυναίσθηση (empathy): Ενσυναίσθητη κατανόηση θα πει να μπει κανείς στη θέση του άλλου (βλ. συναντίληψη). Και μόνο η ύπαρξη και παρουσία αλλά και η λεκτική επιβεβαίωση ενός προσώπου που φαίνεται ότι ενδιαφέρεται και σε αγαπά, ενθαρρύνει πολύ και ανακουφίζει. Άνοιγμα του εαυτού μας προς τον πάσχοντα συνάνθρωπό μας. Όχι επίδειξη γνώσεων, διδακτισμός, αυστηρές οδηγίες ή συμβουλές και απόλυτες «συνταγές».
Κατάλληλη ευκαιρία (timing): Δεν μπορείς, για παράδειγμα, να του μιλήσεις για το πρόβλημά του όταν τα παιδιά κλαίνε ή αν δεν βρίσκεστε σε ένα ήσυχο μέρος οι δυο σας. Εξάλλου, και ο καταθλιπτικός αποζητά κάποιες στιγμές την ηρεμία του, για να σκεφτεί κάποια πράγματα μόνος του.
Υπομονετικότητα (patience): H ήπια (θεραπευτική) «παρέμβασή» μας να μη σταματά, ακόμα και μετά από τυχόν αρνητική αντίδραση ή αντιδραστική άρνηση του καταθλιπτικού προσώπου. Παράλληλα, αφιερώστε χρόνο να πάτε μαζί για φαγητό, έναν περίπατο, να δείτε μια ταινία ή να ασχοληθείτε με ένα αγαπημένο του/της χόμπι.
Άμεση ή/και έμμεση ώθηση για επίσκεψη σε ειδικό, ιδίως όταν δεν έχει συνειδητοποιήσει στον εαυτό του κάποια καταθλιπτικά συμπτώματα.
«Ευκαίρως – ακαίρως» να περνάμε το μήνυμα στον πάσχοντα συνάνθρωπό μας ότι δεν είναι διανοητικά ψυχοπαθής ούτε ότι έκανε κάπου λάθος ή έφταιξε σε κάτι και υφίσταται τώρα ένα είδος τιμωρίας.
Συχνά θα πρέπει να του τονίζουμε ότι ποτέ δεν ήταν ούτε θα γίνει βάρος για εμάς.
Διατήρηση με κάθε τρόπο της επαφής/επικοινωνίας με τον καταθλιπτικό ιδίως με αυτοκτονικό ιδεασμό.
Να είναι φυσιολογική η στάση και η συμπεριφορά μας και όχι εξεζητημένη ή επίπλαστα χαρωπή και αισιόδοξη.
Να είναι ήρεμος, καθησυχαστικός και καταπραϋντικός πάντοτε ο λόγος μας.

Προσοχή να μη μετατραπούμε ‒χωρίς να το θέλουμε‒ σε ένα εξαρτητικό ή χειριστικό εργαλείο στα χέρια του καταθλιπτικού ατόμου.

Μετά τον βασικό αυτό δεκάλογο, ας αναφέρουμε και τι δεν επιτρέπεται να λέμε στον πάσχοντα: «Όλα είναι στο κεφάλι σου», «δεν έχεις λόγο να νιώθεις κατάθλιψη», «όλοι έχουμε προβλήματα», «προσπάθησε να σκέφτεσαι τη θετική πλευρά», «δεν μπορώ να κάνω τίποτα για την κατάστασή σου», «απλά σταμάτα το», «γιατί θέλεις να πεθάνεις, όταν έχεις τόσο πολλά ακόμα να ζήσεις;», «θα πρέπει να νιώθεις καλύτερα τώρα» κ.ά.

Τέλος, θα ήθελα να προτείνω κάποιες «ατάκες» που μπορούν να χρησιμεύσουν στην έναρξη του διαλόγου μας με το καταθλιπτικό υποκείμενο (Smith et al., 2020): «Ανησυχώ για εσένα», «τελευταία, έχω παρατηρήσει κάποιες διαφορές σε σένα και αναρωτιέμαι τι συμβαίνει», «ήθελα να μάθω τι έχεις, γιατί φαίνεσαι πεσμένος τελευταία» κ.λπ.