Η γνωστική ασυμφωνία είναι μια ψυχική σύγκρουση που εμφανίζεται όταν οι πεποιθήσεις δεν ευθυγραμμίζονται με τις πράξεις.
Oι άνθρωποι με γνωστική ασυμφωνία (Cognitive Dissonance) τείνουν να αναζητούν συνέπεια στις στάσεις και τις αντιλήψεις τους, επομένως αυτή η σύγκρουση προκαλεί αισθήματα δυσφορίας, άγχους, ντροπής και ενοχής.
Γνωστική ασυμφωνία – Ορισμός
Η γνωστική ασυμφωνία είναι μια δυσάρεστη κατάσταση.
Το άτομο προσπαθεί να μειώσει ή να εξαλείψει τη γνωστική ασυμφωνία, και να αποφεύγει καθετί που μπορεί να την αυξήσει.
Πρόκειται για μια άβολη ψυχική κατάσταση που το άτομο παρουσιάζει αντιφατικές αξίες, στάσεις ή προοπτικές για το ίδιο πράγμα. Ο βαθμός δυσφορίας ποικίλλει ανάλογα με το θέμα, καθώς και με το πόσο καλά το άτομο αντιμετωπίζει την αυτοαντίφαση.
Γνωστική ασυμφωνία Festinger
Η θεωρία ανακαλύφθηκε το 1959 από τον Αμερικανό, καθηγητή του Πανεπιστήμιου Stanford και ψυχολόγο Leon Festinger, η οποία εδράζεται στην ανακολουθία στάσεων-συμπεριφοράς, δηλαδή, σε αυτό που συμβαίνει όταν βιώνουμε ασυμφωνία ανάμεσα σ’ αυτό που πιστεύουμε και σ’ αυτό που κάνουμε.
Όταν ο Festinger έμαθε ότι τα θύματα ενός σεισμού στην Ινδία ήταν τρομοκρατημένα καθώς πίστευαν ότι θα συνέβαινε ένας ακόμη πιο δυνατός σεισμός, παρά τις ενδείξεις για το αντίθετο, θεώρησε ότι οι άνθρωποι αυτοί πίστευαν τις συγκεκριμένες φήμες επειδή χρησίμευαν για να δικαιολογήσουν το φόβο που ένιωθαν ήδη. Από την πεποίθηση αυτή, ανέπτυξε τη θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας, μία κατάσταση δυσφορίας την οποία το άτομο βιώνει όταν έχει δύο αντικρουόμενες απόψεις.
Σημάδια και συμπτώματα
Όλοι βιώνουν γνωστική ασυμφωνία σε κάποιο βαθμό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πάντα εύκολο να την αναγνωρίσουμε.
Ας δούμε μερικά από τα σημάδια:
- Προσπαθείτε να δικαιολογήσετε μια απόφαση που πήρατε ή μια ενέργεια που κάνατε.
- Παρουσιάζετε ενοχικά σύνδρομα και τύψεις για πράγματα που έχετε κάνει στο παρελθόν.
- Νιώθετε αμηχανία ή ντροπή για κάτι που έχετε κάνει και προσπαθείτε να κρύψετε τις πράξεις σας από άλλους ανθρώπους.
- Κάνετε πράγματα κάτω από συνθήκες κοινωνικής πίεσης ακόμα κι αν δεν ήταν κάτι που στην πραγματικότητα επιθυμούσατε να κάνετε.
Μπορεί να αποβεί προβληματική στην περίπτωση που ξεκινήσετε να δικαιολογείτε ή να εκλογικεύετε καταστροφικές συμπεριφορές σας ή εάν αρχίσετε να αγχώνεστε προσπαθώντας να εκλογικεύσετε την ασυμφωνία.
Όταν η γνωστική ασυμφωνία δεν αντιμετωπίζεται, μπορεί όχι μόνο να προκαλέσει άγχος, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε εξασθενημένη λήψη αποφάσεων. Από την άλλη πλευρά, όταν η γνωστική ασυμφωνία αντιμετωπίζεται σωστά, μπορεί να οδηγήσει στην καλύτερη λήψη αποφάσεων και στην αυτογνωσία.
Γνωστική ασυμφωνία – Παράδειγμα
Ένα παράδειγμα είναι ένας καπνιστής που γνωρίζει πολύ καλά ότι η νικοτίνη προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα, αλλά παίρνει ρουφηξιά μετά από ρουφηξιά ούτως ή άλλως για να απαλύνει το άγχος του αυτή τη στιγμή – και μετά νιώθει μια αίσθηση ντροπής. Υπάρχει κάποιου είδους ασυμφωνία μεταξύ των αξιών του και του τι αισθάνεται εκείνη τη στιγμή.
Μια ενδεχόµενη απόφαση του ατόµου θα ήταν να διακόψει το κάπνισµα. Ποιες θα ήταν όμως οι επιπτώσεις της απόφασης αυτής για τις αρχικές του στάσεις; Η γνωστική ασυµφωνία του θα μειωνόταν, επειδή θα ενισχύονταν οι αιτιολογίες του για τους κινδύνους του καπνίσµατος και θα μειώνονταν οι αιτιολογίες του για τις απολαύσεις του καπνίσµατος.
Ο Festinger υποθέτει ότι η κάθε µια από τις δυο στάσεις υποστηρίζεται, τόσο µε θετικά, όσο και µε αρνητικά επιχειρήµατα ή αιτιολογίες.
Όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα γνωστικής ασυμφωνίας είναι βγαλμένο από τους μύθους του Αισώπου της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας με την ιστορία της αλεπούς και τα ξινά σταφύλια. Η αλεπού, όσο και αν προσπαθούσε, αδυνατούσε να φτάσει τα σταφύλια. Γι’ αυτό προέβαλλε δικαιολογία στον ίδιο της τον εαυτό ότι δεν της άρεσαν τα σταφύλια, γιατί ήταν ξινά. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα ξεδιπλώνεται το γιατί κάποιοι άνθρωποι, προκειμένου να καλύψουν την αδυναμία τους, τείνουν να απαξιώνουν το αντικείμενο του πόθου τους.
Επίσης, ο μαθητής που πιστεύει ότι είναι «genius», αλλά έχει χαμηλή επίδοση στα μαθήματα, θα υποστηρίξει ότι φταίει ο καθηγητής, διότι δεν τον συμπαθεί. Οι περισσότερες έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση, δεδομένου ότι θέτουν υψηλές προσδοκίες στον εαυτό τους, βιώνουν πιο συχνά την γνωστική ασυμφωνία.
Παραδείγματα σε ξένες τηλεοπτικές σειρές/εκπομπές
♥ Mean Girls
♥ Friends
♥ The Truman Show
♥ Irresistible
♥ Stand By Me
H συνδρομή της θεωρίας του Festinger στην κοινωνική ψυχολογία
Η θεωρία του Festinger μπορεί να μην έχει μέλλον, έχει όμως παρελθόν και μεγάλη επιρροή στις έρευνες που αναπτύχθηκαν στο γνωστικό πεδίο της κοινωνικής ψυχολογίας. Και έπειτα, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το βασικό της πλεονέκτημα: μελέτησε με σπάνια συστηματικότητα ένα από τα πιο περίεργα και -επιφανειακά- παράλογα φαινόμενα. Ανέδειξε, δηλαδή, πως όταν δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κάποιον να προσαρμόσει τη νέα του συμπεριφορά στις παλιές του πεποιθήσεις, μπορούμε, πάντοτε, να κάνουμε το αντίθετο, να τον αναγκάσουμε να προσαρμόσει τις παλιές του πεποιθήσεις στην καινούργια του συμπεριφορά.