Τα μικροπλαστικά έχουν διεισδύσει κυριολεκτικά παντού: στο νερό που πίνουμε, στον αέρα που αναπνέουμε και –σύμφωνα με ολοένα περισσότερες μελέτες– στο ίδιο μας το σώμα.
Επιστήμονες έχουν ανιχνεύσει πλαστικά σωματίδια στο αίμα, στους πνεύμονες, στον πλακούντα εγκύων γυναικών και ακόμη και στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Μια πρόσφατη εκτίμηση υπολογίζει ότι ο εγκέφαλος ενός ενήλικα μπορεί να περιέχει έως και 5 γραμμάρια πλαστικού — ποσότητα που ισοδυναμεί με το βάρος μιας πιστωτικής κάρτας.
Οι επιπτώσεις στο μικροβίωμα και τη ψυχική υγεία
Ο ερευνητής Δρ. Κρίστιαν Πάτσερ-Ντόιτς από το Πανεπιστήμιο του Γκρατς στην Αυστρία παρουσίασε στο πρόσφατο συνέδριο United European Gastroenterology μια μελέτη που προκαλεί έντονο προβληματισμό.
Εξέθεσε βακτήρια του εντέρου από πέντε υγιείς εθελοντές σε πέντε τύπους κοινών μικροπλαστικών.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι βακτηριακοί πληθυσμοί μετατοπίστηκαν σημαντικά, όπως και τα χημικά μόρια που παρήγαγαν.
«Ορισμένες από αυτές τις αλλαγές αντικατόπτριζαν πρότυπα που συνδέονται με κατάθλιψη και καρκίνο του παχέος εντέρου», δήλωσε ο Δρ. Πάτσερ-Ντόιτς.
Και πρόσθεσε:
«Ενώ είναι πολύ νωρίς για να διατυπώσουμε οριστικά συμπεράσματα για την υγεία, το μικροβίωμα παίζει κεντρικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες του οργανισμού, από την πέψη έως την ψυχική ισορροπία. Η μείωση της έκθεσης σε μικροπλαστικά, όπου είναι δυνατόν, αποτελεί μια σοφή και σημαντική προφύλαξη.»
Τα μικροπλαστικά βρίσκονται παντού
Τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια προέρχονται από συσκευασίες, ρούχα, καλλυντικά, χρώματα, ελαστικά αυτοκινήτων και δεκάδες ακόμη πηγές.
Καθώς διασπώνται σε ολοένα μικρότερα κομμάτια, μπορούν να περάσουν μέσα από τα τοιχώματα των πνευμόνων ή του εντέρου και να εισέλθουν στην αιματική κυκλοφορία, φτάνοντας στα εσωτερικά όργανα – ακόμη και στα κύτταρα.
Ο νευροεπιστήμονας Δρ. Χάιμε Ρος από το Πανεπιστήμιο του Ρόουντ Άιλαντ στις ΗΠΑ, που μελετά εδώ και χρόνια την παρουσία μικροπλαστικών στον εγκέφαλο, εξηγεί:
«Η έκθεση είναι συνεχής και το πείραμα δύσκολο, γιατί όλοι είμαστε ήδη ‘φορτωμένοι’ με πλαστικά σωματίδια. Ξέρουμε όμως ότι τα μικροπλαστικά υπάρχουν σχεδόν σε κάθε ιστό που έχει εξεταστεί, και φαίνεται πως συσσωρεύουμε πολύ περισσότερα τώρα απ’ ό,τι πριν από 20 χρόνια.»
Όταν το πλαστικό φτάνει στον εγκέφαλο
Σε μια μελέτη του 2023, η ομάδα του Δρ. Ρος έδωσε σε ποντίκια νερό εμπλουτισμένο με μικροπλαστικά.
Τα ζώα άρχισαν να εμφανίζουν αλλαγές στη συμπεριφορά, ενώ οι αναλύσεις αποκάλυψαν την παρουσία πλαστικών σωματιδίων σε κάθε όργανο — ακόμη και στον εγκέφαλο.
Εκεί παρατηρήθηκε μείωση μιας βασικής πρωτεΐνης που σχετίζεται με την υγεία του εγκεφάλου, της GFAP, η οποία ήταν σημαντικά χαμηλότερη — ένα μοτίβο που θυμίζει κατάθλιψη και άνοια.
Μεταγενέστερες μελέτες σε ανθρώπους ενίσχυσαν την ανησυχία.
Μικροπλαστικά έχουν ανιχνευθεί στον εγκέφαλο ασθενών με άνοια αλλά και σε αρτηριακές πλάκες ατόμων με καρδιοπάθειες.
Σύμφωνα με τα δεδομένα, οι άνθρωποι που βρέθηκαν να έχουν πλαστικό στις αρτηρίες τους είχαν πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για εγκεφαλικό, καρδιακή προσβολή ή θάνατο μέσα στα επόμενα τρία χρόνια.
«Δεν ξέρουμε ακόμη τι είναι ασφαλές»
Η καθηγήτρια Στέφανι Ράιτ από το Imperial College London, κορυφαία ερευνήτρια στον τομέα των μικροπλαστικών, τονίζει ότι ο ερευνητικός χώρος βρίσκεται στα πρώτα του βήματα:
«Αν οι εξετάσεις δείξουν ότι έχετε 40 σωματίδια πλαστικού ανά ml αίματος, δεν ξέρουμε αν αυτό είναι καλό ή κακό, τι είδους πλαστικό είναι, από πού προέρχεται, τι κάνει ή πού πηγαίνει μέσα στο σώμα. Οι μελέτες χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνικές, οπότε οι συγκρίσεις είναι πολύ δύσκολες.»
Η ίδια προσθέτει πως κάποιες μεθόδοι μπορεί να επηρεάζονται από βιολογικούς ιστούς, άρα τα αποτελέσματα «πρέπει να ερμηνεύονται με επιφύλαξη».
Όχι όλα τα πλαστικά είναι ίδια
Η Δρ. Βαχίθα Αμπντούλ Σαλάμ από το Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου υπογραμμίζει ότι τα πλαστικά δεν είναι ομοιογενή:
«Διαφορετικοί τύποι και σχήματα πλαστικών έχουν διαφορετικές επιπτώσεις. Όσο μικρότερα είναι τα σωματίδια, τόσο πιο πιθανό είναι να διαπεράσουν βιολογικά εμπόδια, φτάνοντας στα κύτταρα ή σε ζωτικά όργανα.»
Προσθέτει επίσης ότι τα αποτελέσματα σε ζώα δεν μεταφέρονται απαραίτητα αυτούσια στους ανθρώπους, λόγω διαφορών στην ανατομία και στο μεταβολισμό.
Υπάρχουν πιο ευάλωτες ομάδες;
Σε μια νεότερη μελέτη, ο Δρ. Ρος παρατήρησε ότι ποντίκια που έφεραν το γονίδιο APOE4 —γνωστό για τη συσχέτισή του με τη νόσο Αλτσχάιμερ— εμφάνισαν πιο έντονη γνωστική έκπτωση όταν εκτέθηκαν σε μικροπλαστικά, σε σύγκριση με ποντίκια χωρίς τη συγκεκριμένη γενετική προδιάθεση.
Υπάρχει και μια θετική ένδειξη
Παρά το ανησυχητικό εύρος της ρύπανσης, ο ίδιος ερευνητής παρατηρεί κάτι αισιόδοξο:
«Αν και φαίνεται ότι τα επίπεδα μικροπλαστικών έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, οι ηλικιωμένοι δεν φαίνεται να περιέχουν περισσότερα από τους νεότερους. Αυτό πιθανόν σημαίνει ότι το σώμα μας έχει μηχανισμούς που μπορούν να απομακρύνουν ένα μέρος τους.»
Το μήνυμα των ειδικών
Όλοι οι ερευνητές συμφωνούν σε ένα πράγμα: τα μικροπλαστικά έχουν εισβάλει στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά οι μηχανισμοί και οι συνέπειες παραμένουν εν πολλοίς άγνωστοι.
Η μείωση της χρήσης πλαστικού στην καθημερινότητα —ειδικά σε τρόφιμα, καλλυντικά και συνθετικά ρούχα— θεωρείται μια απλή αλλά ουσιαστική κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση.
Πηγές: The Guardian, United European Gastroenterology, Imperial College London, Πανεπιστήμιο Ρόουντ Άιλαντ, Πανεπιστήμιο Γκρατς, Queen Mary University of London
