Παρά τη θεαματική βελτίωση της δημόσιας υγείας και τη σημαντική αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια νέα, ανησυχητική τάση: οι θάνατοι μεταξύ εφήβων και νεαρών ενηλίκων αυξάνονται, ιδίως στις ανεπτυγμένες χώρες.

Η πιο πρόσφατη μελέτη για την Παγκόσμια Επιβάρυνση των Ασθενειών (Global Burden of Disease), που δημοσιεύτηκε στο The Lancet και παρουσιάστηκε στην Παγκόσμια Σύνοδο Υγείας στο Βερολίνο, αποκαλύπτει ένα παράδοξο: ενώ το συνολικό ποσοστό θνησιμότητας μειώθηκε εντυπωσιακά τις τελευταίες δεκαετίες, οι νέοι άνθρωποι πεθαίνουν σήμερα πιο συχνά από αιτίες που σχετίζονται με την ψυχική υγεία, τις εξαρτήσεις και τα τροχαία ατυχήματα.

Η ανθρωπότητα ζει περισσότερο – αλλά όχι απαραίτητα καλύτερα

Από το 1950 έως το 2023, το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά πάνω από 20 χρόνια. Οι γυναίκες ζουν πλέον κατά μέσο όρο 76,3 έτη και οι άνδρες 71,5 έτη, ενώ πριν από 70 χρόνια τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν κατά δύο δεκαετίες χαμηλότερα.
Η θνησιμότητα συνολικά μειώθηκε κατά 67%, αποτυπώνοντας την τεράστια πρόοδο της ιατρικής, των εμβολίων και της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες υγείας.

Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν για μια «αναδυόμενη κρίση» στους νέους ανθρώπους. Η καθηγήτρια Εμμανουέλα Γακίδου, επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης και συνιδρύτρια του Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), εξηγεί:

«Δεκαετίες προσπαθειών για τη γεφύρωση του χάσματος στις χώρες χαμηλού εισοδήματος κινδυνεύουν να καταρρεύσουν λόγω των περικοπών στη διεθνή βοήθεια. Αν δεν ενισχυθούν τα προγράμματα πρόληψης και ψυχικής στήριξης, η ανισότητα στη δημόσια υγεία θα διευρυνθεί.»

Οι νέοι κινδυνεύουν περισσότερο

Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης, η μεγαλύτερη αύξηση θανάτων καταγράφηκε στους νέους ηλικίας 20–39 ετών στη Βόρεια Αμερική. Οι κύριες αιτίες:

• αυτοκτονίες,

• υπερβολική χρήση ναρκωτικών,

• κατάχρηση αλκοόλ.

Στην Ανατολική Ευρώπη και την Καραϊβική, αυξημένα ποσοστά θανάτων εντοπίζονται και στις ηλικίες 5–19 ετών, κυρίως εξαιτίας ατυχημάτων και μολυσματικών ασθενειών.

Ο Διευθυντής του IHME, Δρ. Κρίστοφερ Μάρεϊ, σχολίασε:

«Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού και οι νέοι παράγοντες κινδύνου δημιουργούν μια νέα εποχή προκλήσεων για τη δημόσια υγεία. Πρέπει να επενδύσουμε στη νεολαία – στη στήριξη, την πρόληψη και τη φροντίδα.»

Οι βασικοί παράγοντες κινδύνου

Η μελέτη υπολογίζει ότι σχεδόν οι μισοί θάνατοι και αναπηρίες θα μπορούσαν να προληφθούν εάν αντιμετωπίζονταν οι κύριοι παράγοντες κινδύνου:

• υψηλή αρτηριακή πίεση,

• παχυσαρκία και υψηλός δείκτης μάζας σώματος,

• αυξημένα επίπεδα σακχάρου και χοληστερίνης,

• κάπνισμα,

• ατμοσφαιρική ρύπανση και μόλυβδος.

Ο μόλυβδος, παρότι έχει αποσυρθεί από τα καύσιμα, εξακολουθεί να υπάρχει στο παλιό χρώμα τοίχων, στο νερό και στο έδαφος, παραμένοντας ένας επικίνδυνος ρύπος με άμεση σχέση με καρδιαγγειακές παθήσεις.

Οι ψυχικές διαταραχές στο επίκεντρο

Το βάρος των ψυχικών παθήσεων αυξάνεται με ρυθμό που σοκάρει.
Η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές ευθύνονται για αύξηση της θνησιμότητας και της αναπηρίας κατά 26% και 63% αντίστοιχα την τελευταία δεκαετία.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η αποδυνάμωση των κοινωνικών δεσμών, η ψηφιακή εξάρτηση και η αύξηση του άγχους μετά την πανδημία συμβάλλουν δραστικά σε αυτή την επιδείνωση.

Οι γεωγραφικές ανισότητες

Το προσδόκιμο ζωής παρουσιάζει τεράστιες διαφορές ανάλογα με την περιοχή:

• Στις χώρες υψηλού εισοδήματος αγγίζει τα 83 έτη,

• ενώ στην Υποσαχάρια Αφρική δεν ξεπερνά τα 62 έτη.

Η χαμηλότερη μέση ηλικία θανάτου παγκοσμίως καταγράφηκε στην υποσαχάρια Αφρική: 37,1 έτη για τις γυναίκες και 34,8 για τους άνδρες.

Τα παιδιά κάτω των 5 ετών ωστόσο είχαν τη μεγαλύτερη μείωση στη θνησιμότητα, κυρίως χάρη στα εμβόλια, τη βελτίωση της διατροφής και τα προγράμματα καθαρού νερού.

Το ελληνικό παράδοξο

Στην Ελλάδα, η συνολική θνησιμότητα έχει αυξηθεί την τελευταία εικοσαετία — από 938 ανά 100.000 το 2000 σε 1.237 ανά 100.000 το 2023 — γεγονός που συνδέεται με τη γήρανση του πληθυσμού.
Ωστόσο, η χώρα παρουσιάζει σημαντική μείωση θανάτων στους νέους:

• Στις ηλικίες 10–24 ετών, οι θάνατοι μειώθηκαν από 47 σε 30 ανά 100.000 κατοίκους.

• Η πιο θεαματική μείωση αφορά τα τροχαία ατυχήματα, από 21 σε 7,6 ανά 100.000, σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια του IHME Hmwe Hmwe Kyu.

Η ίδια επισημαίνει όμως ότι τα ποσοστά τροχαίων στην Ελλάδα παραμένουν υψηλότερα από τον μέσο όρο της Δυτικής Ευρώπης, γεγονός που δείχνει «ανάγκη για περαιτέρω δράσεις στην οδική ασφάλεια και την πρόληψη τραυματισμών».

Παρά τη βελτίωση στους νέους, τα γενικά ποσοστά θνησιμότητας στη χώρα παραμένουν υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, κυρίως λόγω χρόνιων νοσημάτων και της δημογραφικής γήρανσης.

Η επόμενη μέρα

Η επιστημονική ομάδα του Global Burden of Disease συγκέντρωσε δεδομένα από 16.500 ερευνητές και 375 ασθένειες σε 204 χώρες. Από την Ελλάδα συμμετείχαν επτά πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων το ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Δημοκρίτειο και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Η μελέτη αναδεικνύει ένα κοινό μήνυμα: η ανθρωπότητα ζει περισσότερο, αλλά οι ανισότητες και οι ψυχικοί κίνδυνοι υπονομεύουν τα κέρδη της μακροζωίας.

Όπως τονίζει η καθηγήτρια Γακίδου:

«Η ποσότητα ζωής αυξάνεται, αλλά η ποιότητα παραμένει το ζητούμενο. Η επένδυση στην ψυχική υγεία, την πρόληψη και την κοινωνική στήριξη των νέων είναι το κλειδί για ένα βιώσιμο μέλλον.»

Πηγές:

• The Lancet – Global Burden of Disease Study 2023: A systematic analysis for the Global Burden of Disease, Injuries, and Risk Factors
  DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(25)01037-2

• Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), University of Washington

• CNN Health

• ERT News

• ΑΠΕ-ΜΠΕ