H έλλειψη σιδήρου είναι η πιο συχνή αναιμία σε όλο τον κόσμο, προσβάλλοντας 500 εκατομμύρια άτομα στον πλανήτη.

Υπολογίζεται ότι περίπου 40% των γυναικών και 30% των παιδιών θα παρουσιάσουν σιδηροπενική αναιμία, έστω μία φορά στη ζωή τους, αναιμία από έλλειψη σιδήρου.

Η έλλειψη σιδήρου εμφανίζεται όταν το ανθρώπινο σώμα δεν έχει αρκετό σίδηρο. Μέσω του σιδήρου παράγεται η αιμοσφαιρίνη, μια πρωτεΐνη στα ερυθρά αιμοσφαίρια που επιτρέπει τη μεταφορά οξυγόνου στο σώμα. Δίχως την αιμοσφαιρίνη, οι ιστοί και οι μύες δεν λαμβάνουν αρκετό οξυγόνο και δεν λειτουργούν αποτελεσματικά. Αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση που ονομάζεται αναιμία. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Αιματολογίας (ASH), οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι έχουν ήπια αναιμία έως ότου κάνουν μια εξέταση αίματος ρουτίνας.

Η αναιμία ονομάζεται και «σιδηροπενική αναιμία». Ο εργαστηριακός δείκτης που ελέγχει την έλλειψη σιδήρου είναι η φεριτίνη. Σε περίπτωση σιδηροπενικής αναιμίας η φεριτίνη είναι χαμηλή.

Η έλλειψη σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα που ενδέχεται να επηρεάσουν την ποιότητα ζωής. 

Αίτια έλλειψης σιδήρου

• Κακή διατροφή. Ο οργανισμός λαμβάνει περιορισμένη τροφή, η οποία δεν καλύπτει τις καθημερινές διατροφικές ανάγκες για την ομαλή λειτουργία του.
• Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου.
• Αυξημένες απαιτήσεις σιδήρου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
• Απώλεια αίματος λόγω βαριάς εμμηνόρροιας ή εσωτερικής αιμοραγίας. 

Συμπτώματα έλλειψης σιδήρου

• Ακραία κόπωση
• Γρήγορος καρδιακός παλμός
• Κρύα άνω και κάτω άκρα
• Πόνος στο στήθος
• Χλωμό δέρμα
• Πονοκέφαλος
• Εύθραυστα νύχια
• Ξηρά μαλλιά

Ομάδες υψηλού κινδύνου 

Εάν ανήκετε σε ομάδα υψηλού κινδύνου, θα ήταν χρήσιμο να ελέγχετε τακτικά την πρόσληψή σας με μια αιματολογική εξέταση. Ωστόσο, δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε συμπληρώματα σιδήρου χωρίς να έχει προηγηθεί εργαστηριακός έλεγχος. Σε διαφορετική περίπτωση, διατρέχετε κίνδυνο πλεονάσματος σιδήρου και αιμοχρωμάτωσης.

• Έγκυες. Μια έγκυος γυναίκα έχει αυξημένες ανάγκες, αφού χρειάζεται περισσότερο αίμα για το έμβρυο.
• Ηλικιωμένοι. Σε μερικές περιπτώσεις, οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι ενδέχεται να παρουσιάσουν ανορεξία και προβλήματα στη μάσηση, με αποτέλεσμα να μην προσλαμβάνουν αρκετά θρεπτικά συστατικά.
• Οι χορτοφάγοι ή οι vegans προσλαμβάνουν μικρότερη ποσότητα ή και καθόλου δισθενή σίδηρο από ζωικές τροφές, τον οποίο ο οργανισμός μπορεί να απορροφήσει ιδιαίτερα καλά.
• Τα έντερα των ατόμων με χρόνιες γαστρεντερικές δυσλειτουργίες συχνά δεν απορροφούν τον σίδηρο όπως πρέπει.
• Οι επαγγελματίες αθλητές έχουν μεγαλύτερες ανάγκες, αλλά συχνά ακολουθούν διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο.

Στίγμα και μεσογειακή αναιμία 

Η μεσογειακή αναιμία είναι μια κληρονομική διαταραχή του αίματος που οφείλεται σε μειωμένη ποσότητα παραγωγής αιμοσφαιρίνης ή στην παραγωγή ανώμαλης αιμοσφαιρίνης. Η αιμοσφαιρίνη, όπως προείπαμε, βρίσκεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και είναι υπεύθυνη για τη διανομή οξυγόνου στο αίμα.

Πώς κληρονομείται μεσογειακή αναιμία ;

Ανάλογα με τα γονίδια που παραβλάπτονται και το αντίστοιχο αποτέλεσμα στην παραγωγή αλύσων σφαιρίνης, η μεσογειακή αναιμία χαρακτηρίζεται ως:

• α-μεσογειακή αναιμία (υπεύθυνο για τη σύνθεση των αλύσων το χρωμόσωμα 16)
• β-μεσογειακή αναιμία (υπεύθυνο το χρωμόσωμα 11)
• ενώ υπάρχουν και σπανιότερες μορφές, οι οποίες είναι οι γ-, δ-, δβ-θαλασσαιμίες

Η β-μεσογειακή αναιμία αποτελεί τη συχνότερη μορφή και έχει τη βαρύτερη κλινική εικόνα. Εμφανίζεται είτε σε ομόζυγη μορφή, με το όνομα μείζων β-μεσογειακή αναιμία ή αναιμία Cooley, είτε σε ετερόζυγη μορφή με το όνομα μεσογειακό στίγμα. Η πρώτη αναφορά της μεσογειακής αναιμίας έγινε το 1925 από τον Thomas Cooley. Περίπου 10 χρόνια αργότερα ο Καμινόπετρος υποστήριξε ότι η νόσος μεταβιβάζεται κληρονομικά, ως υπολειπόμενο γονίδιο, σύμφωνα με τους νόμους του Μέντελ.

Η β-μεσογειακή αναιμία αποτελεί τη συχνότερη μορφή και έχει την βαρύτερη κλινική εικόνα. Εμφανίζεται είτε σε ομόζυγη μορφή, με το όνομα μείζων β-μεσογειακή αναιμία ή αναιμία Cooley είτε σε ετερόζυγη μορφή με το όνομα μεσογειακό στίγμα. Η πρώτη αναφορά της μεσογειακής αναιμίας έγινε το 1925 από τον Thomas Cooley. Περίπου 10 χρόνια αργότερα ο Καμινόπετρος υποστήριξε ότι η νόσος μεταβιβάζεται κληρονομικά, ως υπολειπόμενο γονίδιο, σύμφωνα με τους νόμους του Mendel.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση του στίγματος γίνεται με μια απλή εξέταση αίματος, που λέγεται ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης.

Ασφαλείς μέθοδοι διάγνωσης της μεσογειακής αναιμίας πριν τη γέννηση ενός παιδιού:

Προγεννητικός Έλεγχος μεσογειακής αναιμίας

Ο προγεννητικός έλεγχος είναι μια διαγνωστική εξέταση που γίνεται στο πρώτο τρίμηνο της κύησης με βιοψία τροφοβλάστη (λήψη κυττάρων από τον πλακούντα) ή στο δεύτερο τρίμηνο με αμνιοκέντηση (λήψη κυττάρων από το αμνιακό υγρό). Το υλικό του DNA που λαμβάνεται εξετάζεται για το παθολογικό γονίδιο της μεσογειακής αναιμίας. Αν επιβεβαιωθεί ότι το παιδί που θα γεννηθεί έχει μεσογειακή αναιμία, ενημερώνονται οι γονείς για το νόσημα και αποφασίζουν αν θα συνεχίσουν την κύηση.

Προεμφυτευτικός Έλεγχος μεσογειακής αναιμίας  

Ο προεμφυτευτικός έλεγχος αφορά τη διάγνωση μονογονιδιακών ασθενειών, όπως η μεσογειακή αναιμία, και γίνεται στο πλαίσιο της εξωσωματικής γονιμοποίησης, πριν από τη φάση της μεταφοράς του γονιμοποιημένου ωαρίου στη μήτρα. Ο προεμφυτευτικός έλεγχος γίνεται όταν το γονιμοποιημένο ωάριο βρίσκεται στο στάδιο των 6-10 κυττάρων (την τρίτη ημέρα μετά την εξωσωματική γονιμοποίηση του ωαρίου), οπότε λαμβάνεται, με τη βοήθεια ειδικού λέιζερ, ένα κύτταρό του προκειμένου να εξεταστεί το DNA του. Την τελευταία δεκαετία έχουν γεννηθεί περισσότερα από 1.000 υγιή μωρά παγκοσμίως μετά από αυτή τη διαγνωστική εξέταση.

Τι να προσέξετε στην μεσογειακή αναιμία 

Εάν πιστεύετε ότι έχετε αναιμία ανεπάρκειας σιδήρου, λάβετε υπόψη τα ακόλουθα:

1. Κλείστε ραντεβού με τον γιατρό σας. Εάν η γνωμάτευση του γιατρού επιβεβαιώσει ότι έχετε ανεπάρκεια σιδήρου, μην ανησυχήσετε. Πρόκειται για μια πάθηση που μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί με γενικές εξετάσεις αίματος. Πιθανότατα να σας συστήσει να αυξήσετε την πρόσληψη σιδήρου από τη διατροφή σας ή με συμπληρώματα σιδήρου/διατροφής (χάπια, σιρόπια, ταμπλέτες).
2. Καταναλώστε τροφές πλούσιες σε σίδηρο. Εάν ο γιατρός σας πιστεύει ότι η ανεπάρκεια σιδήρου οφείλεται σε έλλειψή του λόγω της διατροφής, τότε εμπλουτίστε τα γεύματά σας με κόκκινο κρέας (μοσχάρι και χοιρινό), φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι και λάχανο), αποξηραμένα φρούτα (σταφίδες και βερίκοκα), όσπρια (φακές και μπιζέλια), θαλασσινά.
3. Βοηθήστε στην ενίσχυση της απορρόφησης σιδήρου. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε πως η κατανάλωση βιταμίνης C και βιταμίνης Α θα βοηθήσει το σώμα σας να απορροφήσει καλύτερα τον σίδηρο.

Αντιμετωπίστε την έλλειψη σιδήρου με βιταμίνες 

• Η βιταμίνη C βοηθά στην απορρόφηση του σιδήρου, ο οποίος είναι ένα απαραίτητο συστατικό για την καλή λειτουργία του οργανισμού, καθώς μεταφέρει οξυγόνο σε όλα τα όργανα του σώματος. Τα παιδιά, οι έφηβοι, οι γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία, οι εγκυμονούσες, οι θηλάζουσες και οι αθλητές είναι σημαντικό να λαμβάνουν βιταμίνη C για να αποφύγουν τη σιδηροπενική αναιμία.

• Η έλλειψη βιταμίνης Α ελαττώνει την κινητοποίηση του σιδήρου από τις αποθήκες του, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μικροκυτταρική αναιμία ‒ γι’ αυτόν τον λόγο χρησιμοποιούνται συμπληρώματα βιταμίνης Α. Ο ρόλος της βιταμίνης στην αιμοποίηση φαίνεται από το γεγονός ότι μπορεί να δράσει απευθείας στον μεταβολισμό ή στην αποθήκευση του σιδήρου. Η βιταμίνη Α βρίσκεται σε τροφές όπως μοσχάρι, συκώτι, αυγά και γαλακτοκομικά προϊόντα.

• Η βιταμίνη Β12 και το φυλλικό οξύ αποτελούν άκρως απαραίτητα στοιχεία για την αποτελεσματική αιμοποίηση, ενώ η έλλειψη οποιουδήποτε από τα στοιχεία αυτά οδηγεί στην εκδήλωση αναιμίας. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Β12 είναι οι ζωικές (κρέας, ψάρι, αυγό, γαλακτοκομικά προϊόντα), γι’ αυτό και τα φυτοφάγα άτομα κινδυνεύουν περισσότερο με εκδήλωση αναιμίας από έλλειψη βιταμίνης Β12.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Πρόκειται για μια πάθηση που, όπως είπαμε παραπάνω, θεραπεύεται εύκολα. Ωστόσο, αν δεν πάρετε τη σωστή θεραπεία, θα δημιουργήσετε μεγάλο πρόβλημα στο ανοσοποιητικό σας σύστημα. Μάλιστα, η έλλειψη σιδήρου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών που επηρεάζουν την καρδιά ή τους πνεύμονες (π.χ. ταχυκαρδία). Τέλος, μπορεί να προκληθεί μεγάλος κίνδυνος επιπλοκών κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης.