Ο σχολικός εκφοβισμός που εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών αποτελεί μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα. Η Κάλλη Παπαδογιάννη, ως αστυνομικός και σύμβουλος Ψυχικής Υγείας -με τις εξειδικευμένες γνώσεις της- γνωστοποιεί στους γονείς πώς θα αντιληφθούν ότι τα παιδιά τους έχουν πέσει θύματα bullying και πως θα τα προστατέψουν.
Ο όρος «σχολικός εκφοβισμός» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization), χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ-Μαραγκουδάκη
Σχολικός εκφοβισμός – Οι 7 μορφές του
- Λεκτικός εκφοβισμός: Είναι μια από τις συνηθέστερες μορφές του bullying, όπου μπορεί να περιλαμβάνει άμεση δράση πολλές φορές και μπροστά σε κοινό. Οι προσβλητικές παρατηρήσεις και τα παρατσούκλια, έχουν ως στόχο να δημιουργήσουν ευάλωτες ομάδες ατόμων. Οι μαθησιακές δυσκολίες, η καταγωγή καθώς και ο σεξουαλικός προσανατολισμός θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι «καταλύτες» για αυτούς που θέλουν να επιδεικνύουν την δύναμη τους έναντι των άλλων. Επανειλημμένα λοιπόν χρησιμοποιούνται από τους δράστες λέξεις που ως σκοπό έχουν να πληγώσουν ή και να ντροπιάσουν κάποιο άτομο ή μια ομάδα ατόμων. Εδώ εντάσσονται ταπεινωτικά και προσβλητικά λόγια, βλαστήμιες και ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια.
- Σωματικός εκφοβισμός: Aναφέρεται κυρίως σε χτυπήματα και πολλές φορές μπορεί να περιλαμβάνει και έμμεσες μορφές όπως παραδείγματος χάριν την αρπαγή αντικειμένων ή και την καταστροφή περιουσιών. Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσεται επίσης και η εκβιαστική αρπαγή χρημάτων. Εκδηλώνεται με σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές, τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές, περιορισμό του άλλου μέσω σωματικών πρακτικών/
- Κοινωνικός εκφοβισμός: Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσεται ο εσκεμμένος αποκλεισμός από κοινωνικές ομάδες ή ο εκφοβισμός εντός της ομάδας, όπως και η διάδοση κακόβουλων φημών και ψευδών.
- Σεξουαλικός εκφοβισμός: Περιλαμβάνονται χειρονομίες, αγγίγματα, «αστεία» και σχόλια προς το θύμα, σκίτσα ή φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένου που ως στόχο έχουν την δημιουργία αισθημάτων αμηχανίας, ντροπής και εξευτελισμού του θύματος.
- Ψυχολογικός εκφοβισμός: Οι απειλές, η επανειλημμένη καταδίωξη, τα ανεπιθύμητα email και μηνύματα, η εκμετάλλευση και ο συναισθηματικός εκβιασμός σε κάποιον για την ασφάλεια του ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.
- Διαπροσωπικός εκφοβισμός: Σχετίζεται με τον επανειλημμένο εξοστρακισμό ενός ατόμου ή ομάδας ατόμων είτε αφήνοντας τον/τους εκτός παρέας ή πείθοντας τους άλλους να τον/τους αποκλείσουν από τις κοινωνικές τους διασυνδέσεις, είτε διαδίδοντας φήμες είτε απειλώντας για την γνωστοποίηση προσωπικών ζητημάτων του θύματος.
- Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber bullying): Αναφέρεται στην αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν τα κινητά τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου, αποκλεισμός του από μια διαδικτυακή ομάδα, καθώς και κλήσεις στο κινητό του από άγνωστο νούμερο.
Σχολικός εκφοβισμός – Τα χαρακτηριστικά του παιδιού-θύματος
Τα θύματα είναι συνήθως ήσυχοι και ευαίσθητοι μαθητές, αγχώδεις και ανασφαλείς. Δεν εμφανίζουν προκλητική ή επιθετική συμπεριφορά και σπάνια αμύνονται ή αντεπιτίθενται ακόμα κι όταν δέχονται προσβολές. Όσον αφορά την οικογένεια από την οποία προέρχονται, τα θύματα φέρονται να είναι πολύ κοντά στους υπερπροστατευτικούς , εν προκειμένω , γονείς τους. Το κυριότερο και καθοριστικό χαρακτηριστικό των θυμάτων είναι ότι είναι σωματικά ή ψυχολογικά πιο αδύναμοι από τους συνομήλικους τους. Οι bullies δρουν αδιακρίτως. Σε πολλές όμως περιπτώσεις βασικό στοιχείο της θυματοποίησης αποτελεί και η διαφορετικότητα ή πιο συγκεκριμένα η απόκλιση από κάποιον κοινά αποδεκτό μέσο όρο χαρακτηριστικών και συμπεριφορών. Για τον λόγο αυτό πολύ συχνά θυματοποιούνται παιδιά που έχουν ανεπτυγμένη μαθητική κουλτούρα, παιδιά άλλης εθνικότητας ή θρησκείας, ή παιδιά με κάποια αναπηρία, κυρίως όταν αυτή δεν είναι τόσο φανερή.
Σχολικός εκφοβισμός – Τα χαρακτηριστικά του παιδιού-θύτη
Οι bullies έχουν την ανάγκη να νιώσουν δυνατοί/ισχυροί, μπορούμε να πούμε ότι νιώθουν ένα είδος ανασφάλειας για την δύναμη τους και αντλούν ευχαρίστηση και ικανοποίηση με το να κακομεταχειρίζονται τους άλλους. Είναι συχνά ανυπάκουοι, προκλητικοί, και πολλές είναι οι φορές που εναντιώνονται στους ενηλίκους (σε έναν γενικό δηλαδή χαρακτηρισμό αντιδραστικοί) καθώς και αντικοινωνικοί. Συχνά δικαιολογούν τις πράξεις τους λέγοντας ότι τα θύματα τους προκάλεσαν- λένε δηλαδή ένα μικρό ψεματάκι και φαίνεται να μην έχουν το θάρρος να παραδεχτούν την παραβατική τους συμπεριφορά ερχόμενοι ενώπιον των ευθυνών τους. Τους διακρίνει επίσης το ότι έχουν μάθει να αντεπιτίθενται για να διαχειρίζονται τα όποια προβλήματα τους, συμπεριφέρονται δηλαδή με βιαιότητα.
Λόγοι που οδηγούν ένα ανήλικο παιδί σε παραβατική συμπεριφορά
Δίδεται μεγάλη έμφαση από γονείς και εκπαιδευτικούς στην ακαδημαϊκή επιτυχία γεγονός το οποίο οδηγεί στο να θεωρείται η οποιαδήποτε σχολική επιτυχία ως ένας σημαντικός δείκτης της αυτοεκτίμησης για ένα παιδί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο μαθητής ο οποίος αποτυγχάνει στην σχολική επίδοση να νιώθει ανεπαρκής, να διαμορφώνει αρνητική ταυτότητα και έτσι να οδηγείται στην προσχώρηση σε συμμορίες, και σε συμπεριφορές βίας στο σχολείο αλλά και σε εκδηλώσεις εκφοβισμού απέναντι σε μαθητές με υψηλή σχολική επίδοση. Επίσης η έλλειψη συμμετοχής σε σχολικές δραστηριότητες και η έλλειψη εξωσχολικών δραστηριοτήτων για την εκτόνωση του άγχους, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες που οδηγούν σε φαινόμενα εκφοβισμού.
Ο πολυσήμαντος ρόλος των εκπαιδευτικών
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι πολύ σημαντικός τόσο για την αναγνώριση όσο και για την μείωση περιστατικών εκφοβισμού στα σχολεία. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να είναι προσεχτικοί απέναντι στην δύναμη της γνώσης που έχουν και από την πλευρά τους να αντιλαμβάνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα τα σημάδια κινδύνου που δείχνουν ότι κάποιος μαθητής έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού. Έτσι εάν κάποιο παιδί έχει σημάδια υπερβολικού φόβου, έχει υπερβολικές αναστολές, καταθλιπτικά συμπτώματα, έντονα αισθήματα κατωτερότητας, και ψυχικής καταπόνησης, ακαδημαϊκή πτώση, συχνές απώλειες αντικειμένων, διαταραχές ύπνου/ συχνούς εκνευρισμούς, όλα αυτά είναι σημάδια ότι υφίσταται bullying.
Άρα λοιπόν οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους μαθητές να αναφέρουν τέτοιου είδους επεισόδια και να γίνονται ανοιχτές συζητήσεις για τον εκφοβισμό. Να επιδιώκουν να δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη ενσυναίσθησης για τους άλλους και ταυτόχρονα να προωθούν την δημιουργία ενός ήπιου κλίματος και δομημένου πλαισίου λειτουργίας μέσα στην τάξη. Επίσης οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενισχύουν την αυτοπεποίθηση των παιδιών-θυμάτων, και να ενισχύουν το αίσθημα της ομάδας μέσα από συνεργατικές δραστηριότητες.
Ανήλικοι μαθητές κουβαλούν μαχαίρια στις σχολικές τους τσάντες
Επιπρόσθετα, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ασκούν ουσιαστική εποπτεία στους χώρους του σχολείου στους οποίους πιθανολογείται εκδήλωση εκφοβισμού και βίας μεταξύ των μαθητών. Η εποπτεία αυτή είναι πολύ σημαντική διότι τα παιδιά-θύτες δεν μένουν πλέον στην λεκτική βία ή στο σπρώξιμο αλλά πολλές φορές κουβαλάνε πάνω τους μαχαίρια ή σιδερογροθιές και εκφοβίζουν τα θύματα τους. Αυτός ο έλεγχος βέβαια θα πρέπει να γίνεται και από τους γονείς στο σπίτι πριν τα παιδιά φύγουν για το σχολείο, ώστε αν εντοπιστούν πανω τους αιχμηρά αντικείμενα, να τους τα αποσπάσουν.
Το παιδί-θύτης που θα απειλήσει με μαχαίρι ένα άλλο παιδί στο σχολείο, μπορεί να μην μείνει απλά στην απειλή αλλα να προχωρήσει και σε επιθετική ενέργεια και να τραυματίσει σοβαρά το παιδί-θύμα, ή ακόμη χειρότερα να το θανατώσει. Δυστυχώς τους τελευταίους μήνες τα φαινομενα εκβοβισμού έχουν ενταθεί με βίαια περιστατικα και επιθέσεις με μαχαίρια σε πολλά σχολεία σε όλη την Ελλάδα και ανά τον κόσμο, γεγονός που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό και έχει απασχολήσει ερευνητές, ειδικούς, δασκάλους και γονείς.
Επίσης, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να ενισχύουν την φιλία μεταξύ των μαθητών και να αναδεικνύουν την αλληλεγγύη της παρέας των φίλων ως το πλέον κατάλληλο μέσο για την αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού. Επίσης να συζητούν με τους μαθητές για τα δικαιώματα τους, τους κανόνες συμπεριφοράς στο σχολείο και τους τρόπους αντιμετώπισης της βίας στο σχολείο.
Η αναγκαιότητα ύπαρξης του γονιού-παρατηρητή
Οι γονείς του παιδιού που εκφοβίζεται οφείλουν να παρέχουν στο παιδί τους υποστήριξη και ασφάλεια, χωρίς να το κατακρίνουν. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να συζητούν συχνά με το παιδί τους, να το ακούνε προσεκτικά και να αφουγκράζονται τα συναισθήματα και τις ανάγκες του. Να το διαβεβαιώσουν ότι «δε φέρει καμία ευθύνη το ίδιο για ότι συνέβη», να το ευχαριστήσουν και να το επιβραβεύσουν που είχε το θάρρος και μίλησε στους γονείς του για ότι συνέβη. Να του εμπνεύσουν το αίσθημα ότι μπορεί και πρέπει να αντιδράσει, να μην σιωπά, ώστε να εμποδίσει την επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών. Επίσης, να συζητούν με τους εκπαιδευτικούς και να συνεργάζονται στενά με το σχολείο, ώστε να ενημερώνονται για την έκταση και την σοβαρότητα του περιστατικού και για τους τρόπους αντιμετώπισης του.
Αν το παιδί παραπονιέται για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι έχει σωματικούς πόνους, δυσκολίες στον ύπνο ή αν αρνείται επίμονα να πάει στο σχολείο, ο γονέας θα πρέπει να ενημερώσει τον εκπαιδευτικό του παιδιού και να επισκεφτεί έναν ειδικό ψυχικής υγείας, για συμβουλευτική καθοδήγηση. Ακόμη οι γονείς μπορούν να απασχολήσουν το παιδί και σε άλλες εκτός σχολείου ομαδικές δραστηριότητες (αθλητισμό, προσκοπισμό, καλλιτεχνικά κλπ) όπου θα έχει την ευκαιρία να κάνει νέους φίλους και να νιώθει ασφαλές.
Αποδοχή, ασφάλεια και αγάπη
Όσον αφορά τους γονείς του παιδιού που εκφοβίζει, οφείλουν να συνεργαστούν με το σχολείο, και να συζητήσουν με τον Διευθυντή για το περιστατικό εκφοβισμού που προκλήθηκε από το παιδί τους. Θα πρέπει να παρατηρήσουν αν το παιδί τους εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και στο σπίτι.
Το κάθε παιδί έχει δικαίωμα να ζει και να εκπαιδεύεται σε έναν χώρο όπου θα νιώθει αποδοχή και ασφάλεια και αγάπη. Επομένως, οφείλουμε όλοι, γονείς, εκπαιδευτικοί, ειδικοί, να ενδιαφερόμαστε για την ομαλή συναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών, να προλαμβάνουμε και να ενεργούμε άμεσα όταν αντιλαμβανόμαστε περιστατικά εκφοβισμού και επιθετικής συμπεριφοράς. Μόνο έτσι θα καταπολεμηθεί επιτέλους ο σχολικός εκφοβισμός.
