Ποια είναι τα αίτια που κρύβονται πίσω από τη ζήλια και πώς μπορούν να ξεπεραστούν

Ο έρωτας τρέφεται από την ύψιστη εσωτερική ανάγκη μας να είμαστε σημαντικοί για το πρόσωπο που αγαπάμε. Τι γίνεται, όμως, όταν αυτή η ανάγκη ξυπνά μέσα μας κάποια πρωτόγνωρα αρνητικά συναισθήματα; Η ζήλια είναι ένα πανίσχυρο, βασανιστικό, τοξικό συναίσθημα, το οποίο έχει ως βασικές πηγές της την ανασφάλεια, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και τον φόβο για μια ενδεχόμενη απώλεια.

Freud & ζήλια

Για τον Freud υπήρχαν τρία είδη ζήλιας:

• Η φυσιολογική ζήλια, που βιώνεται από την πλειονότητα και προκαλείται από τη συμπεριφορά ενός τρίτου. Για παράδειγμα, όταν το έτερον ήμισυ το φλερτάρει ένα τρίτο άτομο σε μια εκδήλωση. Αυτό το συναίσθημα είναι απόλυτα φυσιολογικό και εξαφανίζεται μόλις «ο κίνδυνος» αποχωρήσει.
• Η νευρωτική ζήλια, που εμφανίζεται σε πιο ευαίσθητα άτομα και συνήθως δεν έχει σοβαρή αιτιολογία. Πηγάζει από τον ίδιο τον εαυτό και από βαθιά αισθήματα ενοχής, υπό την αιγίδα του αμυντικού μηχανισμού της «προβολής». Για παράδειγμα, ένα άτομο που το ίδιο απιστεί και είναι ενοχικό «προβάλλει» τα συναισθήματά του στον σύντροφο και ψάχνοντας αφορμές τον κατηγορεί για απιστία.
• Η παθολογική ζήλια ή το Σύνδρομο του Οθέλλου, που χαρακτηρίζεται από εμμονικές ιδέες απιστίας και κατασκευάζει μια σειρά αδιάψευστων στοιχείων απιστίας από ασήμαντα γεγονότα. Το άτομο αισθάνεται μειονεκτικά απέναντι στον σύντροφό του και παρατηρεί εξονυχιστικά τη συμπεριφορά του μέχρι να βρει αποδεικτικά για την υποτιθέμενη απιστία. Μέσα από την εμμονική διόπτρα, τα αρρωστημένα σενάρια που δημιουργεί και την αδιάκοπη ανησυχία που βιώνει, το άτομο παρεξηγεί και παρερμηνεύει συμπεριφορές του/της συντρόφου του, με αποτέλεσμα τις έντονες συγκρούσεις. Σαν ένας άλλος Οθέλλος, το άτομο χάνει τον έλεγχο και αναπτύσσει παρανοϊκές ιδέες που καταλήγουν σε ζηλοτυπικό παραλήρημα.

Συμπτώματα της ζήλιας είναι:

• Έλλειψη εμπιστοσύνης
• Αμφισβήτηση του ήθους και της συμπεριφοράς του/της συντρόφου
• Κατηγορίες για την εμφάνιση
• Αμφιβολία για τα ειλικρινή αισθήματα του/της συντρόφου
• Διερεύνηση τηλεφώνου και παρακολούθηση των social media
• Λεκτική/ψυχολογική/σωματική βία
• Διαρκής απαίτηση για επιβεβαίωση «αποκλειστικότητας»

Τα αίτια

Μια απάντηση ίσως είναι η θεωρία της προσκόλλησης, η οποία μας εξηγεί πώς η ποιότητα της παιδικής μας ηλικίας και η σχέση με τους γονείς επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί κάποιος στις σχέσεις του ως ενήλικος. Αν υπάρχουν παιδικά τραύματα, όπου ως παιδί δεν ανέπτυξε υγιή, στενή συναισθηματική επαφή με τους γονείς, ως ενήλικος ασυνείδητα βιώνει τον αρχέγονο πόνο της εγκατάλειψης και τον φόβο του αποχωρισμού. Έτσι, οδηγείται να «γαντζώνεται» από τον άλλον και να προσπαθεί να του ελέγξει τη ζωή, αναζητώντας τη συνεχή επιβεβαίωση. Όμως, αυτού του είδους η ζήλια, όσο και αν ανακουφίζεται παροδικά από εκδηλώσεις αγάπης, τελικά οδηγεί στη διάλυση.

Θυματοποίηση – Φαύλος κύκλος

Οι συνέπειες είναι εξίσου καταστροφικές και για τον/τη σύντροφο που υφίσταται τη ζήλια, καθώς ζητείται διαρκώς να απολογείται άνευ λόγου. Το άτομο, ανάλογα με τα δικά του βιώματα, εξαιτίας της πίεσης και της στέρησης της προσωπικής του ελευθερίας είτε αποχωρεί από τη σχέση είτε την υπομένει. Στη δεύτερη περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστεί η «θυματοποίηση» και να διερευνηθούν οι λόγοι για τους οποίους υποτάσσεται στη δυσλειτουργική σχέση.

Το μετά 

Για αρχή, και το άτομο που βιώνει την παθολογική ζήλια, αλλά εκείνο που τη δέχεται, είναι καλό να πάρουν λίγο χρόνο και να αναλογιστούν αν είναι διατεθειμένοι να το αναγνωρίσουν και να το δουλέψουν.

Παρ’ όλ’ αυτά, αν τα πράγματα έχουν φτάσει στο απροχώρητο για τον αποδέκτη και στην περίπτωση κακοποίησης, ίσως χρειαστεί η βοήθεια ειδικού για να βρει τη δύναμη να αποχωρήσει από μια δυσλειτουργική σχέση που οδηγεί σε δυσμενείς ψυχολογικές συνθήκες.

Από την άλλη, το άτομο του βιώνει το τοξικό συναίσθημα χρειάζεται, με τη βοήθεια ειδικού, να αναγνωρίσει τις δικές του λανθασμένες υποθέσεις και αντιλήψεις, αλλά και τρόπους διαχείρισης του άγχους. Με τη σωστή καθοδήγηση και τα κατάλληλα εργαλεία το άτομο μπορεί να μάθει να αντικαταστεί τις δυσλειτουργικές σκέψεις με θετικές. Η υποστηρικτική ατομική ψυχοθεραπεία και η θεραπεία ζεύγους διαφορετικών προσεγγίσεων (γνωσιακή ψυχοθεραπεία, υπαρξιακή προσέγγιση, ψυχοδυναμικά μοντέλα, συστημική προσέγγιση) μπορούν με επιτυχία να βοηθήσουν.

Τέλος, απλώς να θυμάστε ότι αξίζετε να έχετε αγάπη στη ζωή σας μέσα σε μια υγιή σχέση.