Η αφαντασία είναι μια πάθηση κατά την οποία οι πάσχοντες δεν μπορούν να φτιάξουν εικόνες με το μυαλό τους. Και ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε θέση να δημιουργήσουν μια εικόνα, μια σκηνή ή ένα πρόσωπο στο μυαλό τους, τα άτομα με αφαντασία δεν μπορούν.
Το 1-3% του πληθυσμού πάσχει από αφαντασία, που σημαίνει ότι δεν έχουν την ικανότητα να δημιουργήσουν οποιοδήποτε είδος εικόνας στο μυαλό τους. Σε αυτά τα άτομα η φαντασία είναι ουσιαστικά τυφλή. Αυτή η ικανότητα οπτικοποίησης γεγονότων και εικόνων παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Οι άνθρωποι συχνά απεικονίζουν σκηνές, ανθρώπους, εμπειρίες και αντικείμενα. Ένα άτομο με αφαντασία θα μπορούσε πιθανώς να περιγράψει ένα αντικείμενο και να εξηγήσει την έννοιά του, ξεγελώντας έτσι για την πάθησή του.
Τρόποι διάγνωσης
Για να διαπιστώσει κάποιος αν πάσχει από αφαντασία, μπορεί να εξετάσει τις ακόλουθες ερωτήσεις:
- Σκεφτείτε έναν φίλο ή μέλος της οικογένειας. Προσπαθήστε να δημιουργήσετε μια εικόνα του προσώπου του στο μυαλό σας. Πόσο ξεκάθαρα μπορείτε να δείτε τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα μαλλιά και να ακούσετε τη φωνή του;
- Πόσο ξεκάθαρα μπορείτε να απεικονίσετε τις κινήσεις και τις χειρονομίες του;
- Πόσο έντονα μπορείτε να φανταστείτε τα ρούχα αυτού του ατόμου;
Έρευνες πάνω στην πάθηση
Η απουσία της δυνατότητας της διανοητικής απεικόνισης περιγράφηκε τον 19ο αιώνα από τον βιολόγο Φράνσις Γκάλτον. Ανέφερε ότι κάποιοι άνθρωποι βιώνουν σε διαφορετικά επίπεδα κάποια εικόνα στο μυαλό τους, όμως ορισμένοι δεν έχουν καθόλου τη δυνατότητα να δημιουργούν εικόνες στο μυαλό τους.
Η κατάσταση εξακολουθεί να μην έχει μελετηθεί σε μεγάλο βαθμό και παραμένει ελάχιστα κατανοητή. Μελέτη του 2015 εισήγαγε πρώτη φορά τον όρο «αφαντασία» και δημιούργησε νέο ενδιαφέρον γύρω από την πάθηση. Το 2005 ένας 65χρονος συνταξιούχος άνδρας επισκέφθηκε έναν νευρολόγο, ονόματι Adam Zeman, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Exeter Medical School. Ο άνδρας είχε υποβληθεί σε μια μικρή χειρουργική επέμβαση, μετά την οποία συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε πλέον να δημιουργήσει εικόνες στο μυαλό του. Οι ερευνητές έχουν συζητήσει εδώ και πολύ καιρό το πώς λειτουργεί η ικανότητα οπτικοποίησης στο μυαλό και τον ρόλο που μπορεί να έχει η ανθρώπινη μνήμη. Ενώ ο ασθενής περιέγραψε ότι δεν είχε σχεδόν καθόλου εικόνες, η απόδοσή του σε δοκιμές αντίληψης, οπτικών εικόνων και οπτικής μνήμης ήταν φυσιολογική.
Μια άλλη μελέτη που διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νότιας Ουαλίας διερεύνησε το αν τα άτομα με αφαντασία δεν μπορούν πραγματικά να σχηματίσουν εικόνες στο μυαλό τους ή αν έχουν απλώς κακή ανάμνηση αυτών των εικόνων. Χρησιμοποιώντας μια τεχνική που ονομάζεται «διοφθαλμική αντιπαλότητα», οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να φανταστούν μια εικόνα. Τα ευρήματα υποδήλωσαν ότι δεν είναι πως οι άνθρωποι με αφαντασία δεν έχουν καλή ανάμνηση, αλλά ότι κυριολεκτικά δεν μπορούν να σχηματίσουν εικόνες με το μυαλό τους.
Πιθανές εξηγήσεις
Ενώ η έρευνα είναι περιορισμένη, τα διαθέσιμα ευρήματα προσφέρουν κάποιες ενδείξεις για το τι θα μπορούσε να εξηγήσει την αφαντασία.
- Με τη βοήθεια της μαγνητικής τομογραφίας διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές στους πάσχοντες από τους άλλους ανθρώπους στη λειτουργία του εγκεφάλου. Ωστόσο, όταν ο ασθενής προσπάθησε να δημιουργήσει εικόνες, υπήρξε σημαντική μείωση στη δραστηριότητα της μετωπικής περιοχής.
- Οι ερευνητές προτείνουν ότι αυτό δείχνει πως οι ασθενείς βασίζονται σε διαφορετική γνωστική λειτουργία κατά την προσπάθειά τους να απεικονίσουν πρόσωπα και αντικείμενα.
- Οι συγγραφείς θεωρούν επιπλέον ότι τέτοια αποτελέσματα δείχνουν ότι η ικανότητα της οπτικής μνήμης δεν εξαρτάται από την πραγματική εμπειρία της οπτικής απεικόνισης.
Αφαντασία και μνήμη
Ενώ η ακριβής φύση και ο αντίκτυπος αυτής της κατάστασης δεν είναι ακόμα σαφή, οι έρευνες υποδηλώνουν ότι η αφαντασία μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη μνήμη. Ένα άτομο με αφαντασία μπορεί να θυμάται την ημέρα που παντρεύτηκε, ονόματα των ατόμων που παρευρέθηκαν, ακόμη και πώς ήταν ο καιρός εκείνη την ημέρα, αλλά δεν είναι σε θέση να σχηματίσουν εικόνα των γεγονότων στο μυαλό τους.
Μερικοί από τους πάσχοντες επηρεάζονται από την πάθηση και έχουν αναφέρει δυσκολία στην αναγνώριση προσώπων ή χώρων. Ωστόσο, αυτή η αδύναμη οπτική μνήμη μπορεί να έχει κάποια πιθανά πλεονεκτήματα. Επειδή η αφαντασία οδηγεί σε απουσία οπτικών εικόνων, οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να επηρεάζονται από ενοχλητικές αναμνήσεις και γεγονότα.