Η Παγκόσμια Ημέρα Βιοηθικής θεσπίσθηκε το 2015, κατόπιν πρότασης της Έδρας Βιοηθικής της ΟΥΝΕΣΚΟ προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Η ημερομηνία που επιλέχθηκε είναι η 19η Οκτωβρίου.
Η Βιοηθική είναι κλάδος της Ηθικής, ο οποίος ασχολείται με τα ηθικά διλήμματα που δημιουργούνται από την αλματώδη εξέλιξη της επιστήμης, ιδίως της Bιοϊατρικής, της Bιοτεχνολογίας και της Γενετικής. Εν όψει της Παγκόσμιας Ημέρας ο Επίκουρος Καθηγητής Βιοηθικής του ΕΚΠΑ, Βασίλειος Φανάρας τοποθετείται στο ιατρικό σάιτ health4u.gr σχετικά με την επιστήμη που είναι πιο αναγκαία, πιο επιτακτική από ποτέ.
Γράφει ο Επίκουρος Καθηγητής Βιοηθικής Βασίλειος Φανάρας
1. Πανδημία νόσου COVID-19
Επίκουρος Καθηγητής στη Βιοηθική,
Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας ΕΚΠΑ,
Διευθυντής του Εργαστηρίου Ηθικής και Βιοηθικής,
των Θρησκειών ΕΚΠΑ.
Η πανδημία της νόσου Covid-19 ανέδειξε το σημαντικό ρόλο, τον οποίο μπορεί να διαδραματίσει η επιστήμη της Βιοηθικής προβάλλοντας αρχές και κριτήρια σε θέματα, όπως η επιλογή των ασθενών (triage) για τη διασωλήνηση σε ΜΕΘ (λόγω έλλειψης επαρκών κλινών), η προτεραιοποίηση των κριτηρίων για τη χορήγηση του εμβολίου στις διάφορες ηλικιακές και επαγγελματικές ομάδες, -ανεξάρτητα αν δεν υπήρξε η αναμένομενη μαζική προσέλευση-, αλλά και η αντιμετώπιση των αρνητών επαγγελματιών υγείας του εμβολίου σε δεύτερο χρόνο.
Για το πρώτο θέμα, στις αρχές Νοεμβρίου του 2020 ανακοινώθηκε ότι το σύστημα υγείας του Βελγίου έφθασε στα όριά του[1], καθώς ελάχιστες κλίνες στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) ήταν διαθέσιμες και οι ασθενείς με Covid-19 έπρεπε να μεταφερθούν στη Γερμανία. Οι ιατροί στο Βέλγιο αντιμετώπισαν το δίλημμα με ποιον τρόπο να αντιδράσουν στην περίπτωση μη επάρκειας κλινών και πώς να επιλέξουν ποιος ασθενής θα έπρεπε να ζήσει. Για τον λόγο αυτό ζήτησαν από την Επιτροπή Βιοηθικής του Υπουργείου Υγείας του Βελγίου να προβεί στις σχετικές ενέργειες. Το θέμα της επιλογής ασθενών παραπέμφθηκε σε κυβερνητικές αποφάσεις και στα κριτήρια τα οποία καθορίζονται από την επιτροπή ειδικών και εμπειρογνωμόνων με βάση τις αρχές της Βιοηθικής.
Για το θέμα της προτεραιοποίησης του εμβολιασμού για τη νόσο Cοvid-19 γράφτηκαν αρκετά[2] καθώς η ιεράρχηση των κριτηρίων προτεραιότητας εξετάστηκε έγκαιρα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ/WHO – World Health Organization), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή[3], αλλά κι από τις Εθνικές Επιτροπές Βιοηθικής, αναδεικνύοντας το σημαντικό τους ρόλο στην πανδημία.
Επιπλέον, η Σύσταση[4] της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής «για την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού σε ορισμένες επαγγελματικές ομάδες στον χώρο της υγείας» (Ιούνιος 2021), ανταποκρίνεται σε σχετικό ερώτημα που τέθηκε από την Πολιτεία και αντιμετώπισε την ηθική και νομική διάσταση του σχετικού προβληματισμού, ειδικά όσον αφορά στους εμβολιασμούς κατά της COVID-19.
2. Μεταμοσχεύσεις
Η έλλειψη μοσχευμάτων οδήγησε τους επιστήμονες τον περασμένο χρόνο στην ξενομεταμόσχευση, δηλαδή στη λήψη μοσχευμάτων (νεφρό, καρδιά) από ζώα (π.χ. από χοίρο) και τη μεταμόσχευσή τους στους ασθενείς. Για το θέμα αυτό αναρτήθηκε έγκαιρα σχετικό δημοσίευμα στο παρόν πόρταλ.[5] Η ανάγκη εφαρμογής ενός Εθνικού Σχεδίου για τις Μεταμοσχεύσεις είναι πρόδηλη όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο, αλλά και στον ευρωπαϊκό. Σαφώς, εκτός των άλλων, αποτελεί θέμα εκπαίδευσης και κουλτούρας η προσφορά οργάνων, ιστών, μυελού των οστών, αιμοπεταλίων και αίματος προς τον συνάνθρωπο.
3. Ευθανασία
Η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία (medically assisted suicide) αποτελεί επίκαιρο θέμα και απασχολεί έντονα στις μέρες μας τα ΜΜΕ. Πρόσφατα η Shanti De Corte[6], μια νεαρή Βελγίδα 23 ετών, η οποία επέζησε στις 22 Μαρτίου 2016 από τη βομβιστική επίθεση του ISIS, επέλεξε την ευθανασία αντί να ζήσει με το ψυχικό τραύμα (PTSD Post Traumatic Stress Disorder), που της άφησε. Η επιλογή της με την συμπαράσταση της μητέρας της να προχωρήσει σε ευθανασία προβληματίζει έντονα για την μη εξάντληση της πιθανότητας θεραπείας και τη βεβαιότητα της μη αναστρέψιμης κατάστασης, αλλά κυρίως για το νεαρό της ηλικίας της. Η επιλογή του ασθενούς για την ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία και η πιθανή αποδοχή και η νομιμοποίησή της (στο Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Ισπανία, Ελβετία είναι νόμιμη) επηρεάζει τις κοινωνίες προβάλλοντας το πρότυπο της παραίτησης από τη ζωή, αλλά και της υποτίμησης του θελήματος του Θεού, από θεολογική σκοπιά.[7]
4. Γονιδιακή θεραπεία-Φαρμακευτική έρευνα[8]
Από τον Οκτώβριο του 2018 με την ανακοίνωση του Κινέζου επιστήμονα Τσιαν Χούι για την επαναστατική μέθοδο CRISPR/Cas9 και τη δημιουργία δύο εμβρύων της Νάνα και Λούλου με ασπίδα προστασίας απέναντι στο HIV/AIDS φτάσαμε στο παρακάτω δημοσίευμα, το οποίο αναφέρει την επιτυχή μεταμόσχευση στις ΗΠΑ για πρώτη φορά ανθρώπινου εγκεφαλικού ιστού σε εγκεφάλους αρουραίων. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Οι ανθρώπινοι ζωντανοί νευρώνες ενσωματώθηκαν στον εγκέφαλο των τρωκτικών στο εργαστήριο, δημιουργώντας υβριδικά εγκεφαλικά κυκλώματα, τα οποία ενεργοποιούνται από τα αισθητηριακά ερεθίσματα των ζώων. Παράλληλα, ο ανθρώπινος εγκεφαλικός ιστός δημιούργησε αμφίδρομες συνδέσεις μέσα στον εγκέφαλο του ζώου, δεχόμενος ερεθίσματα αλλά και στέλνοντας εντολές. Με άλλα λόγια, οι αρουραίοι αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους διαθέτοντας πλέον και ανθρώπινα νευρικά κύτταρα, τα οποία – όπως έδειξαν τα πειράματα – μπορούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά των ζώων».
Τα θέματα της Γονιδιακής έρευνας και θεραπείας, της Εξατομικευμένης Ιατρικής και της Φαρμακογονιδιωματικής έχουν λαμπρό μέλλον και στοχεύουν στην υγεία του ανθρώπου, προκαλώντας όμως και ανάλογα ηθικά ερωτήματα για στην εφαρμογή των ερευνητικών και πειραματικών προσπαθειών.
5. Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή
Στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή,[9] το όριο ηλικίας αυξήθηκε στα 54 έτη για τη γυναίκα, η οποία επιθυμεί την απόκτηση τέκνου μέσω της εφαρμογής των μεθόδων της εξωσωματικής γονιμοποίησης και ταυτόχρονα ρυθμίστηκαν θέματα αποθήκευσης και κρυοσυντήρησης των ωαρίων. Ωστόσο, η ηλικιακή μετατόπιση του ορίου αυτού με πρόταγμα τη διασφάλιση του δικαιώματος της γυναίκας στην τεκνογονία, εγείρει ηθικά ερωτήματα που έχουν κυρίως να κάνουν με την το συμφέρον του παιδιού που θα γεννηθεί κατ’ επιλογήν από μεγάλης ηλικίας γονέα.
Συμπερασματικά
Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω γίνεται σαφές ότι ο ρόλος της Βιοηθικής είναι σημαντικός στις μέρες μας, είτε τα ηθικά ερωτήματα και θέματα εξετάζονται σύμφωνα με κοινά αποδεκτές αρχές και κριτήρια, είτε με θρησκευτικά κριτήρια σύμφωνα με την χριστιανική βιοηθική θεωρία. Οι εξελίξεις στα επιτεύγματα της Γενετικής, Βιοιατρικής και Βιοτεχνολογίας είναι ταχύτατες και προφανώς η ανάδειξη νέων ηθικών αρχών και κριτηρίων κρίνεται αναγκαία για την ορθή αντιμετώπιση των θεμάτων και διλημμάτων που διαρκώς αναφύονται.
Παραπομπές:
[1] Βλ. στην ιστοσελίδα (ανάκτηση 28.11.2020https://www.aftodioikisi.gr/diethni/velgio-koronoios-sta-cheria-tis-kyvernisis-poioi-tha-zisoyn-kai-poioi-tha-pethanoyn/amp/?fbclid=IwAR1BvxV l9033CIH0Wiwi6PLRfqz75oSjZjfjVs0ngyFDmuVC-6hMkqmzd8U)
[2] https://health4u.gr/koronoios/poios-prohgeitai-kritiria-emvoliasmos-covid-19/
[3] Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «Ετοιμότητα για τις στρατηγικές εμβολιασμού και τη διάθεση των εμβολίων κατά της νόσου COVID-19», Βρυξέλλες, 15.10.2020, στην ιστοσελίδα https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri= CELEX:52020DC0680&from=EN
[5] https://health4u.gr/nefrologia/metamosxeuseis-organwn-zwwn-anthrwpo/
[6] Jean-Pierre Stroobants, «2016 Brussels attacks victim granted euthanasia after years of PTSD», Le Monde, 10.10.2022, στον ιστότοπο: https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/10/10/2016-brussels-attacks-victim-granted-euthanasia-after-years-of-ptsd_5999805_4.html
[7] Φανάρας Βασίλειος, «Η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία στις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, Συνοπτική μελέτη», Τιμητικός Τόμος τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ ΕΚΠΑ γιά τήν τριακονταετή διακονία τοῦ Οικουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου Α΄. Αθήνα: Κοσμητεία της Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ; σσ. 883-893, 2021
[8] «Δημιουργήθηκε ο πρώτος υβριδικός εγκέφαλος αρουραίου με λειτουργικούς ανθρώπινους νευρώνες», https://www.naftemporiki.gr/story/1914682?fbclid=IwAR13UAGhk_wEHwqzwA4xVnZrYsNbSt1oy5jGCzTWw0M-IBGFFOjs2KVnqyE
[9] «https://health4u.gr/gynaikologia/exosomatiki-gonimopoiisi-ayxanetai-to-orio-ilikias/